ਇੰਦਰਜੀਤ ਅਤੇ ਦਿਲਜੀਤ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਚਾਰ ਕੁ ਵਜੇ ਚੂਹੜਚੱਕ ਆ ਗਏ। ਸ਼ਾਮ ਨਿੱਘੀ ਸੀ। ਪਰ ਮਿੱਠੀ ਮਿੱਠੀ ਹਵਾ ਵਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਮਾਮੀ ਬੈਠੀ ਸੂਤ ਉਟੇਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਗਗਨਦੀਪ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਚੁੱਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਸਾਗ ਧਰੀ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਮਾਮਾ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੀਰੀ ਬਲਦਾਂ ਲਈ ਗੁਤਾਵਾ ਰਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਬਲਦਾਂ ਦੀਆਂ ਟੱਲੀਆਂ ਅਜ਼ੀਬ ਨਾਦ ਛੇੜ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
-"ਸਾਸਰੀਕਾਲ ਜੀ ਮਾਮੀ ਜੀ!" ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ।
-"ਸਾਸਰੀਕਾਲ ਭਾਈ-ਛੱਡ ਆਏ ਕੁੜੀ ਨੂੰ? ਉਹਦੇ ਘਰ ਦੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਬੋਲੇ ਕੁਛ?"
-"ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਮਾਮੀਂ ਜੀ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਈ ਮੁੜ ਆਏ ਸੀ।"
-"ਵੇ ਦਾਦੇ ਮਗੌਣਿਓਂ ਘਰ ਤੱਕ ਤਾਂ ਜਾ ਵੜਦੇ।"
-"ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਮਾਮੀ ਜੀ ਕਿਸੇ ਸ਼ੱਕ ਸੁਬਾਹ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਗਏ।"
-"ਚਲੋ ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਪੀ ਲਓ-ਕਦੇ 'ਰਾਮ ਵੀ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰੋ-ਡੱਪ ਡੱਪ ਕਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਰਹਿੰਨੇਂ ਐਂ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਭਾਈ ਥੋਡੇ ਗੋਡੇ ਕਾਹਦੇ ਬਣੇਂ ਵੇ ਐ?"
-"ਚਾਹ ਤਾਂ ਮਾਮੀਂ ਜੀ ਪੀ ਲੈਨੇਂ ਐਂ-ਪਰ ਬਾਈ ਕਿੱਥੇ ਐ?"
-"ਹੁਣੇਂ ਐਥੇ ਹੱਥ ਕਰੋਲੇ ਜਿਹੇ ਦਿੰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸਿਰ ਦੁਖਦੇ ਦੀ ਗੋਲੀ ਭਾਲਦਾ ਸੀ-ਕਹਿੰਦੈ ਸਿਰ ਦੁਖਦੈ-ਮੈਨੂੰ ਮੈਦ ਐ ਗੋਲੀ ਲੈ ਕੇ ਸੌਂ ਗਿਆ ਹੋਊ-ਭਾਈ ਸਿਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੀ ਦੋਸ਼ ਐ-ਕਿਹੜਾ ਦਿਨ ਰਾਤ ਟਿਕਦੈ? ਬਥੇਰਾ ਮੂਹਰੇ ਹੱਥ ਜੋੜੀਦੇ ਐ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਪੁੱਠੀ ਭਮਾਲੀ ਆਈ ਐ-ਮਾਣਸ-ਬੂ ਮਾਣਸ-ਬੂ ਕਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਰਹਿੰਨੇ ਐਂ।"
ਗਗਨਦੀਪ ਚਾਹ ਫੜਾ ਗਈ।
ਉਹਨਾਂ ਚਾਹ ਪੀਂਦਿਆਂ ਪੰਜ ਵਜਾ ਦਿੱਤੇ।
-"ਚੱਲ ਦਿਲਜੀਤ ਜੇ ਬਾਈ ਸੁੱਤਾ ਪਿਐ ਤਾਂ ਆਪਾਂ ਅਸਾਲਟਾਂ ਈ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਲਈਏ।" ਇੰਦਰਜੀਤ ਨੇ ਹੇਠਾਂ ਚਾਹ ਦਾ ਗਿਲਾਸ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
-"ਚੱਲ....!"-"ਵੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗੋਹਾ ਲੱਗ ਗਿਆ? ਤੀਮੀਆਂ ਮਾਂਗੂੰ ਤਾਂ ਅੱਗ ਲੱਗੜੀਆਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਸਾਂਭ ਰੱਖਦੇ ਐਂ।"
-"ਮਾਮੀ ਜੀ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਐ ਬਈ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲੇ ਸੰਦ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਰੱਖੀਦੈ।" ਦਿਲਜੀਤ ਨੇ ਅੱਗਾ ਵਲਿ਼ਆ।
-"ਵੇ ਥੋਡੇ ਨਾਲ ਕਿਹੜਾ ਮਗਜਮਾਰੀ ਕਰੇ ਭਾਈ? ਪਰ ਹਾੜ੍ਹੇ ਉਹਨੂੰ ਨਾ ਜਗਾ ਦਿਓ! ਉਠ ਕੇ ਹਾਲ ਹਾਲ ਕਰੂਗਾ।"
-"ਮਾਮੀਂ ਜੀ ਬੇਫਿਕਰ ਰਹੋ।"
ਉਹ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਗਏ।
ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚੁਬਾਰੇ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਕਾਕਾ ਮੁੜ੍ਹਕੋ ਮੁੜ੍ਹਕੀ ਹੋਇਆ ਘੁਰਾੜੇ ਮਾਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਖ਼ਾਰ ਸੀ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਨੇ ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚੋਂ ਬੋਚ ਕੇ ਤਿੰਨੇ ਅਸਾਲਟਾਂ ਚੁੱਕ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰ ਆਏ।
-"ਮਾਮੀ ਜੀ ਅਸੀਂ ਅਸਾਲਟਾਂ ਹੇਠਾਂ ਬੈਠਕ 'ਚ ਈ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਲੈਨੇ ਐਂ-ਉਪਰ ਖੜਕਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਬਾਈ ਦੀ ਜਾਗ ਖੁੱਲ੍ਹ ਜਾਊਗੀ-ਘੂਕ ਸੁੱਤਾ ਪਿਐ।"
-"ਵੇ ਜੋ ਮਰਜੀ ਐ ਕਰੀ ਜਾਓ ਭਾਈ-ਤੁਸੀਂ ਕਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਦੇ ਆਖੇ ਲੱਗਣੈਂ।"
-"ਮਾਮਾ ਜੀ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ ਕਿਤੇ?"
-"ਵਿਹਲੀ ਰੰਨ ਪ੍ਰਾਹੁਣਿਆਂ ਜੋਗੀ-ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਘਰਾਟਾਂ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਜਾਭਾਂ ਦਾ ਭੇੜ੍ਹ ਕਰਦਾ ਹੋਊ-ਹੋਰ ਉਹਨੂੰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਐਂ? ਜੇ ਕੋਈ ਪਿਆਕੜ ਮਿਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ਡੁੱਘੂ ਲਾਉਣ ਲੱਗ ਪਊ।"
ਉਹ ਅਸਾਲਟਾਂ ਲੈ ਕੇ ਬੈਠਕ ਵਿਚ ਵੜ ਗਏ।
ਸਮੁੱਚਾ ਘਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸੀ। ਅੱਧੇ ਪੌਣੇਂ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਇੱਥੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜਾ ਝੱਖੜ ਝੁੱਲ ਪੈਣਾ ਸੀ।
ਗਗਨਦੀਪ ਦਾ ਮੱਥਾ ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਠਣਕੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਸੱਜੀ ਅੱਖ "ਫ਼ੜ੍ਹੱਕ-ਫ਼ੜ੍ਹੱਕ" ਫ਼ਰਕੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ।
ਉਹ ਰਸੋਈ ਵਿਚ ਬੈਠੀ "ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ" ਜਪੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਕੁੜੀ ਦਾ ਮੂੜ੍ਹ ਇਤਨਾ ਖਰਾਬ ਸੀ ਕਿ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲੋਂ ਉਸ ਦਾ ਰੋਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਉਹ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੇ ਚਰਨਾਂ 'ਤੇ ਸਿਰ ਰੱਖੀ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਸੁੱਖ ਮੰਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਸੀ।
-"ਨੀ ਦੀਪ...! ਤੂੰ ਅੱਜ ਚੁੱਪ ਜੀ ਕਿਉਂ ਐਂ?"
-"ਭੂਆ ਜੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਅੱਜ ਮੇਰਾ ਦਿਲ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਐ-ਦਿਲ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ।" ਉਸ ਦੀਆਂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆਂ।
-"ਨੀ ਸੁੱਖ ਮੰਗੀਦੀ ਐ-ਬੱਚਾ ਬੱਚੀ ਹੋਣ ਆਲਾ ਕਰਕੇ ਕਈ ਵਾਰ ਇਉਂ ਹੋ ਜਾਂਦੈ-ਜਾਹ ਨਹਾ ਲੈ ਤੱਤੇ ਤੱਤੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ-ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਆਪਾਂ ਬੁੱਟਰ ਚੱਲ ਆਵਾਂਗੀਆਂ-ਤੇਰਾ ਫੁੱਫੜ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਟਰੈਗਟ 'ਤੇ ਛੱਡ ਆਊ।"
ਗਗਨਦੀਪ ਨਹਾਉਣ ਚਲੀ ਗਈ।
ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੋਰਾਂ ਨੇ ਤਿੰਨ ਏ. ਕੇ. ਸੰਤਾਲੀ ਉਖੇੜ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਬੜੇ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਬਾਇਰਲਾਂ ਵਿਚ "ਪੁਲ-ਥਰੂਅ" ਫੇਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਘੜੀ ਦੀ ਸੂਈ ਸਾਢੇ ਪੰਜ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਰਹੀ ਸੀ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭੁਆਟਣੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸਾਡੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਬਚੇਗਾ ਵੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਉਹ ਦੋ ਪੁੜਾਂ ਵਿਚ ਕਸੂਤੇ ਫ਼ਸੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਧਰ ਖੂਹ ਸੀ ਅਤੇ ਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਖਾਤਾ! ਇਧਰ ਚੋਟੀ ਦਾ ਦਸ ਲੱਖੀਆ ਖ਼ਾੜਕੂ ਕਾਕਾ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਭੂਸਰਿਆ ਅਫ਼ਸਰ ਗੜਗੱਜ ਸਿੰਘ!! ਇੰਦਰਜੀਤ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਦੱਸ ਕੇ ਭਜਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ? ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਫ਼ੋਰਸ ਆ ਲੱਗੀ ਹੋਣੀ ਐਂ! ਪਰ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਖਿਸਕਾ ਕੇ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ਕੀ ਆਊ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿਆਂ? ਦਸ ਲੱਖ ਰੁਪਏ 'ਚੋਂ ਹਿੱਸਾ ਜਾਊ ਅਤੇ ਕੌਡੀਆਂ ਵਾਲੇ ਨਾਲ ਵਾਧੂ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਪਊ! ਫਿਰ ਤਾਂ ਤੂੰ ਧੋਬੀ ਦਾ ਕੁੱਤਾ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇਂਗਾ! ਨਾਲੇ ਕਾਕੇ ਨੇ ਤੇਰਾ ਪੱਗ-ਵੱਟ ਯਾਰ ਕੁਲਦੀਪ ਤੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇਂ ਮਾਰਿਐ, ਤੂੰ ਇਹਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਖ਼ਸ਼ੇਂਗਾ? ਜੇ ਭਲਾ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿਆਂ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ ਬਈ ਤੂੰ ਪੁਲੀਸ ਦਾ ਕੈਟ ਐਂ, ਉਹ ਤੈਨੂੰ ਬਖਸ਼ੂ..? ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ..! ਖੜ੍ਹਾ ਖੜੋਤਾ ਹੀ ਗੋਲੀ ਨਾਲ ਉੜਾ ਦਿਊ! ਫੇਰ ਤੂੰ ਇਹਨੂੰ ਕਿਉਂ ਬਖਸ਼ੇਂ? ਜੇ ਕਾਕਾ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹੂ ਮਿੱਤਰਾ, ਤੇਰੀ ਤੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਦੀ ਮੌਤ ਪੱਕੀ ਐ! ਮੁਆਫ਼ ਕਰਨਾ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਕਿਸੇ ਡਾਇਰੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ! ਜੇ ਘੋੜਾ ਘਾਹ ਨਾਲ ਮਿੱਤਰਤਾਈ ਕਰ ਲਵੇ ਤਾਂ ਖਾਊ ਕੀ, ਸੁਆਹ? ਜੇ ਪੁਲਸ ਦੇ ਕੈਟ ਕਾਕੇ ਵਰਗੇ ਕੱਟੜ ਅੱਤਿਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਬਣਨ ਲੱਗ ਪੈਣ, ਫਿਰ ਨੌਕਰੀ ਕਿੱਥੇ ਕਰਨੀ ਹੋਈ? ਤੂੰ ਹੁਣ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿਆਂ ਮੋਕ ਮਾਰ ਗੱਲਾਂ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਠਾਣੇਦਾਰ ਦਾ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਹੀ ਬਣਿਆਂ ਰਹਿ! ਕੁਛ ਲੈ ਵੀ ਡਿੱਗੇਂਗਾ! ਇਹ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਲਈ ਬੈਠੇ ਐ? ਇਹ ਤਾਂ ਆਪ ਦਿਨ ਰਾਤ ਸੱਪਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿਰੀਆਂ ਮਿੱਧਦੇ ਭੁੱਖੇ ਮਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਐ! ਨੰਗੀ ਕੀ ਨਹਾ ਲਊ, ਕੀ ਨਚੋੜ ਲਊ? ਇਹ ਤਾਂ ਬਾਰ ਦੇ ਦੀਵੇ ਐ, ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਆਈ ਬੁਝ ਜਾਣਗੇ! ਤੂੰ ਆਪਦਾ ਇਹ ਕੰਮ ਈਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਸਿਰੇ ਲਾ ਅਤੇ ਠਾਣੇਦਾਰ ਦਾ ਥਾਪੜਾ ਖੱਟ ਮਿੱਤਰਾ! ਤੇ ਮੁੜ ਕੇ ਲਾ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ! ਤੂੰ ਵਾਧੂ ਸਾਹਨਾਂ ਦੇ ਭੇੜ੍ਹ 'ਚ ਕਤੂਰ੍ਹਾ ਮਾਰਿਆ ਜਾਵੇਂਗਾ! ਇਹ ਤਾਂ ਜਾਨੋਂ ਬੇਪ੍ਰਵਾਹ, ਮਰਨ ਮਾਰਨ 'ਤੇ ਤੁਲੇ ਹੋਏ ਐ। ਤੂੰ ਵਾਧੂ ਐਂਵੇਂ ਵਿਚ-ਵਿਚਾਲੇ ਕਾਹਨੂੰ ਬਲੀ ਦਾ ਬੱਕਰਾ ਬਣਦੈਂ? ਤੇਰੇ ਤਾਂ ਮਾਂ ਐਂ, ਪਿਉ ਐ, ਭੈਣ ਐਂ, ਭਰਾ ਐ, ਉਹ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਬਾਝੋਂ ਰੁਲ ਕੇ ਮਰ ਜਾਣਗੇ, 'ਕੱਲਾ ਤੂ ਕਮਾਊ ਐਂ!
ਇੰਦਰਜੀਤ ਸੋਚਾਂ ਦੇ ਝੱਖੜ ਵਿਚ ਮਧੋਲਿਆ ਦਬਾ-ਦਬ ਬਾਇਰਲ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹੋ ਹੀ ਹਾਲ ਦਿਲਜੀਤ ਦਾ ਸੀ। ਕੋਈ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਬੋਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਹੱਡ ਮਾਸ ਦੇ ਬੰਦੇ ਨਹੀਂ, ਮੋਮ ਦੇ ਬੁੱਤ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਜਿਉਂਦੇ ਨਹੀਂ, ਅਜਾਨ ਸਨ!
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਉਦੋਂ ਧੱਕਾ ਵੱਜਿਆ, ਜਦੋਂ ਬਾਹਰੋਂ ਸੀਰੀ ਚੀਕਦਾ-ਕੁਰਲਾਉਂਦਾ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਆ ਡਿੱਗਿਆ।
-"ਚਾਅਚੀ...! ਚਾਅਚੀ...!!" ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਝੱਗ ਡਿੱਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਤੋਂ ਬੋਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
-"ਵੇ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਸੱਪ ਲੜ ਗਿਆ ਊਤਾ?"
-"ਚਾਅਚੀ...!!" ਉਹ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਹੱਥ ਕਰ-ਕਰ ਕੁਝ ਦੱਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।
-"ਵੇ ਤੂੰ ਮਰ ਜਾਣਿਆਂ ਬੋਲ ਤਾਂ ਸਹੀ...!!" ਮਾਮੀ ਨੇ ਸੂਤ ਮੰਜੇ 'ਤੇ ਚਲਾ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਅਤੇ ਸੀਰੀ ਨੂੰ ਜਾ ਫੜਿਆ।
ਸੀਰੀ ਧਰਤੀ 'ਤੇ "ਧੱਪ-ਧੱਪ" ਹੱਥ ਮਾਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
-"ਚਾਅਚੀ..! ਬਾਹਰ ਪੁਲਸ ਨੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ-ਤੂੰ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਕਿਮੇਂ ਨਾ ਕਿਮੇਂ ਕੱਢ...!" ਆਖ ਕੇ ਸੀਰੀ ਨੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਤੋਤੇ ਉੜਾ ਦਿੱਤੇ। ਨਹਾ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀ ਗਗਨਦੀਪ ਹੱਥੋਂ ਖਾਲੀ ਬਾਲਟੀ ਡਿੱਗ ਪਈ। ਅਚਾਨਕ ਪਈ ਧਾੜ੍ਹ 'ਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਦਿਲ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਗਗਨਦੀਪ ਅਤੇ ਭੂਆ ਨਿਰਬਲ ਜਿਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੁੱਝ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਕਾਕੇ ਦੀ ਮਾਮੀਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਔੜਿਆ? ਉਹ ਸਿੰਧ ਦੇ ਘੋੜੇ ਵਾਂਗ ਚੁਬਾਰੇ ਦੀਆਂ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਗਈ।
ਕਾਕਾ ਘੂਕ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਸੀ।
-"ਕਾਕਿਆ ਪੁੱਤ...! ਵੇ ਮੇਰਿਆ ਸ਼ੇਰ ਕਾਕਿਆ...!! ਉਠ ਮੇਰਿਆ ਸੋਹਣਿਆਂ...!" ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਲੂਣਿਆਂ। ਜੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਆਖਣਾ ਸੀ, "ਵੇ ਉਠ ਖੜ੍ਹ ਟੁੱਟੜਿਆ! ਕਿਮੇਂ ਮਗਰਮੱਛ ਮਾਂਗੂੰ ਲਿਟਿਆ ਪਿਐ-ਨੇਸਤੀ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਦਾ।"
ਕਾਕੇ ਨੇ ਪਾਸਾ ਪਰਤਿਆ।
ਉਹ ਬੇਖ਼ਬਰ ਸੀ, ਨਾਵਾਕਿਫ਼ ਸੀ ਕਿ ਫ਼ੌਜਾਂ ਦੇ ਕਟਕ ਦਰਵਾਜੇ 'ਤੇ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
-"ਕਾਕਿਆ...! ਵੇ ਸ਼ੇਰ ਬੱਗਿਆ...!"
-"ਕੀ ਗੱਲ ਐ ਮਾਮੀਂ ਜੀ...?"
-"ਉਠ ਸ਼ੇਰ ਪੁੱਤਾ-ਪੁਲਸ ਨੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸਿਓਂ ਘੇਰਾ ਪਾ ਲਿਆ।" ਮਾਮੀਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਘਗਿਆ ਗਈ।
-"ਹੈਂ...!!" ਕਾਕਾ ਪਲੰਘ ਤੋਂ ਭਮੱਤਰ ਕੇ ਉਠਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਚੁਬਾਰੇ ਦੀ ਬਾਰੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਤੱਕਿਆ ਤਾਂ ਫ਼ੋਰਸ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਫ਼ੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਰੰਗ-ਬਰੰਗੀਆਂ ਵਰਦੀਆਂ ਵਾਲੇ ਚੁਬਾਰੇ ਵਿਚੋਂ ਝੁੰਡ ਬਣਾਈ ਖੜ੍ਹੇ ਦਿਸਦੇ ਸਨ। ਕਾਕਾ ਇਕ ਦਮ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜਿਆ ਅਤੇ ਅਲਮਾਰੀ ਖੋਲ੍ਹ ਲਈ। ਅਲਮਾਰੀ ਵਿਚ ਸੱਖਣੇ ਰੌਂਦ ਹੀ ਪਏ ਸਨ। ਰਾਈਫ਼ਲਾਂ ਗਾਇਬ ਸਨ।
ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਚੱਕਰ ਆ ਗਿਆ।
-"ਮਾਮੀਂ ਜੀ-ਅਸਾਲਟਾਂ ਕਿੱਥੇ ਐ...?" ਉਹ ਚੀਕਿਆ।
-"ਉਹ ਤਾਂ ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੋਰੀਂ ਬੈਠਕ 'ਚ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਵੇ ਐ।" ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਕਾਕਾ ਬਾਹਰ ਵਿਹੜੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਦੌੜਿਆ।
-"ਉਏ ਇੰਦਰਜੀਤ...!"
-"ਹਾਂ ਬਾਈ....?"
-"ਹਥਿਆਰ ਉਪਰ ਲਿਆਓ....!"
ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੋਰੀਂ ਉਖੇੜੇ ਹਥਿਆਰ ਟੋਟੇ 'ਚ ਬੰਨ੍ਹ ਉਪਰ ਲੈ ਆਏ। ਦੇਖ ਕੇ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਚੇਹ ਚੜ੍ਹ ਗਈ।
-"ਥੋਨੂੰ ਭੈਣ ਦਿਓ ਖਸਮੋਂ, ਹਥਿਆਰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਭੈਣ ਚੋਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ?"
-"ਬਾਈ ਵਿਹਲੇ ਜਿਹੇ ਬੈਠੇ ਸੀ-ਅਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਸਾਫ਼ ਈ ਕਰ ਲਈਏ।"
-"ਜੋੜੋ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰਿਓ ਸਾਲਿਓ....!"
-"ਬਾਈ ਕੀ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ?" ਇੰਦਰਜੀਤ ਨੇ ਦਿਲ ਕੱਢ ਕੇ ਪੁੱਛ ਹੀ ਲਿਆ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਲੀਆਂ ਪਸੀਨੇ ਨਾਲ ਤਰ ਸਨ।
-"ਲੈ...! ਦੇਖ ਲੈ...!!" ਕਾਕੇ ਨੇ ਅੱਧੀ ਬਾਰੀ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਬਾਹਰ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪਤਾ ਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਦਿਖਾਈ।
-"ਬਾਈ ਇਹ ਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਦੋ ਬਟਾਲੀਅਨਾਂ ਆ ਲੱਗੀਆਂ-ਤੂੰ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਖਿਸਕਣ ਦੀ ਕਰ-ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਭੁਚਾਲ ਪਾਉਨੇਂ ਐਂ।"
-"ਭੁਚਾਲ ਤੁਸੀਂ ਮਾਂ ਦੇ ਕੰਢੇ ਨਾਲ ਪਾਵੋਗੇ? ਆਬਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉਖੇੜੀ ਬੈਠੇ ਐਂ-ਜਲਦੀ ਜੋੜੋ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਤੇ ਇਕ ਮੈਨੂੰ ਫੜਾਓ-ਛੇਤੀ ਕਰੋ ਛੇਤੀ....!"
ਕਾਕੇ ਨੇ ਅਸਾਲਟ ਜੋੜਨੀ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
-"ਕਾਕਿਆ ਪੁੱਤ ਤੁਸੀਂ ਖਿਸਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ? ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਜਿਵੇਂ ਹੋਊ, ਸਾਂਭਾਂਗੇ।" ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਕਿਹਾ।
-"ਮਾਮੀਂ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਮਾਮੀਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮਾਂ ਵੀ ਹੋ-ਜੇ ਅਸੀਂ ਐਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਚੂਹੇ ਵਾਂਗੂੰ ਟੰਗ ਲੈਣੈਂ-ਜੇ ਹੱਥ ਆ ਗਏ ਮੌਤ ਨਾਲੋਂ ਭੈੜੀ ਹਾਲਤ ਕਰਨਗੇ-ਸਾਨੂੰ ਮਾਮੀਂ ਜੀ ਦੋ ਹੱਥ ਕਰ ਹੀ ਲੈਣ ਦਿਓ-।" ਫਟਾ-ਫਟ ਅਸਾਲਟ ਜੋੜਦਾ ਕਾਕਾ ਲਗਾਤਾਰ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
-"ਪੁੱਤ ਕੀ ਪਤੈ ਨਿਕਲ ਈ ਜਾਵੋਂ? ਤੂੰ ਦੀਪ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਸੋਚ ਕਿਹੜੇ ਹਾਲ 'ਚ ਐ-ਬੱਚਾ ਬੱਚੀ ਹੋਣ ਆਲੈ-ਉਹਦਾ ਕੀ ਬਣੂੰ? ਤੂੰ ਪੁੱਤ ਲੰਮੀ ਸੋਚ-ਨਿਕਲ ਜਾ ਏਥੋਂ।"
-"ਬਾਈ...! ਗੱਲ ਮਾਮੀਂ ਜੀ ਦੀ ਠੀਕ ਐ-ਤੂੰ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ -ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਲਝਾਅ 'ਚ ਪਾਉਨੇਂ ਐਂ।"
-"ਨਹੀਂ ਮਿੱਤਰੋ! ਆਹ ਟਾਈਮ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਮਸਾਂ ਈ ਆਇਐ-ਹੁਣ ਕੱਫ਼ਣ ਸਿਰ 'ਤੇ ਬੰਨ੍ਹ ਲਵੋ ਤੇ ਖਿੱਚੋ ਤਿਆਰੀ ਗੁਰਪੁਰੀ ਸਿਧਾਰਨ ਦੀ-ਮਾਮੀਂ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਦੀਪ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਿਓ-ਹੁਣ ਉਹ ਥੋਡੇ ਤੇ ਕਲਗੀਧਰ ਆਸਰੇ ਐ-ਜੇ ਫ਼ੋਰਸ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਕਰੇ-ਤੁਸੀਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਣੈਂ-ਉਹ ਨਾ ਹੋਵੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲੀਂ ਪਿਆ ਈ ਮਾਰਿਆ ਜਾਵਾਂ-ਮੁੜ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਗੱਲ ਕਰਨ ਦਾ ਟਾਈਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣਾ-।"
ਮਾਮੀਂ ਰੋ ਪਈ।
ਗਗਨਦੀਪ ਅੱਗੇ ਆ ਗਈ।
-"ਇੱਕ ਅਸਾਲਟ ਮੈਨੂੰ ਫੜਾਓ!"
-"ਨਹੀਂ ਦੀਪ! ਹੁਣ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ-ਤੂੰ ਮਾਮੀਂ ਜੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਲਦੀ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰ ਜਾਹ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਬਰੱਸਟ ਵੱਜਣ ਲੱਗ ਪੈਣ-।"
-"ਨਹੀਂ..! ਮੈਂ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਵਾਂਗੀ।"
-"ਤੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਕੀ ਕਰੇਂਗੀ..? ਬਲੀ ਦਾ ਬੱਕਰਾ ਬਣਾਵੇਂਗੀ ਦੀਪ..? ਤੂੰ ਤਾਂ ਅਜੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਾਕਾ ਜੰਮਣੈਂ..! ਜੇ ਤੂੰ ਹੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਈ-ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੂਰਮੇਂ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਕੌਣ ਜੱਗ ਦਿਖਾਊਗਾ..? ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜੇ ਹਰ ਔਰਤ ਮਰਦ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੁਨੀਆਂ 'ਤੇ ਕੋਈ ਸੂਰਮਾਂ ਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਦੀਪ! ਬੱਸ..! ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਆਪਣਾ ਐਨਾ ਕੁ ਹੀ ਸਾਥ ਲਿਖਿਆ ਸੀ-ਮੈਨੂੰ ਮੁਆਫ਼ ਕਰੀਂ..! ਆਉਣ ਆਲੇ ਕਾਕੇ 'ਚੋਂ ਤੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਹੀ ਅਕਸ ਦਿਸਿਆ ਕਰੇਗਾ ਸਾਥੀ..! ਉਸ ਨੂੰ ਸਧਰਾਂ ਨਾਲ ਪਾਲੀਂ-ਔਰ ਹਾਂ..! ਜਦ ਫ਼ੋਰਸ ਨੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਤੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਤੁਰੰਤ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਣੈਂ-ਇਹ ਮੇਰਾ ਹੁਕਮ ਐਂ! ਇਹ ਨਾ ਹੋਵੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇਣ 'ਚ ਰੁੱਝ ਜਾਵਾਂ ਤੇ ਫ਼ੋਰਸ ਦਾ ਦਾਅ ਲੱਗ ਜਾਵੇ-ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਫ਼ੋਰਸ ਨੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕਾਕੇ ਦੀ ਖਾਤਰ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਜਾਣੈਂ-ਰਾਈਟ..?"
ਗਗਨਦੀਪ ਦੇ ਕਾਕੇ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿਲ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ "ਹਾਂ" ਵਿਚ ਸਿਰ ਹਿਲਾਇਆ।
-"ਜਾਹ ਥੱਲੇ...!"
ਭੂਆ ਭਤੀਜੀ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਈਆਂ।
-"ਮਾਮੀਂ ਜੀ..!"
ਮਾਮੀ ਮੁੜੀ।
-"ਤੁਸੀਂ ਮੇਰਾ ਬੋਲਿਆ ਚੱਲਿਆ ਮੁਆਫ਼ ਕਰ ਦੇਣਾ।"
-"ਹਾਏ ਵੇ ਮੇਰਿਆ ਸ਼ੇਰ ਬੱਗਿਆ..!" ਮਾਮੀਂ ਦੇ ਰੁਕੇ ਹੰਝੂ ਹੜ੍ਹ ਵਾਂਗ ਵਹਿ ਤੁਰੇ।
-"ਤੂੰ ਪੁੱਤ ਦੀਪ ਦਾ ਭੋਰਾ ਫਿ਼ਕਰ ਨਾ ਕਰੀਂ।" ਉਹ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਗਲਵਕੜੀ ਪਾਈ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ।
-"ਮਾਮੀਂ ਜੀ..!"
-"ਹਾਂ ਪੁੱਤ?"
-"ਜਾਂਦੀ ਵਾਰੀ ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਪਲੋਸੇਂਗੀ...?"
ਮਾਮੀਂ ਦਾ ਕਾਲਜਾ ਭਰਾੜ੍ਹ ਹੋ ਗਿਆ।
ਉਸ ਨੇ ਧਾਹਾਂ ਮਾਰ ਕੇ ਕਾਕੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਚੁੰਮਣਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਾਕਾ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਂ ਵਾਂਗ ਘੁੱਟੀ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।
-"ਮਾਮੀਂ ਜੀ ਬੇਜੀ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਿਓ...!"
-"ਬੇਫਿ਼ਕਰ ਰਹਿ ਪੁੱਤ...!"
ਕਾਕੇ ਨੇ ਮਾਮੀਂ ਨੂੰ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਧੱਕ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਗਗਨਦੀਪ ਵੀ ਮਜ਼ਬੂਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਤੁਰ ਗਈ। ਉਹ ਹਾਣੀ ਨੂੰ ਗਲਵਕੜੀ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਕੁੜੀ ਦੇ ਅਰਮਾਨ ਮੰਦਰ ਦੀ ਫ਼ਰਸ਼ 'ਤੇ ਡਿੱਗੇ ਫੁੱਲ ਵਾਂਗ ਮਸਲੇ ਗਏ। ਉਸ ਦੀ ਰੂਹ ਲਹੂ-ਲੁਹਾਣ ਹੋਈ ਪਈ ਸੀ ਅਤੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਗੈਬੀ ਵੈਣ ਪਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਆਤਮਾ ਵਲੂੰਧਰੀ ਪਈ ਸੀ।
ਕਾਕੇ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਅਸਾਲਟਾਂ ਜੋੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੌਂਦਾਂ ਦੀ ਢੇਰੀ ਲਾ ਲਈ ਅਤੇ ਜੰਗੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਭਰਨੇ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਬਾਹਰੋਂ ਸਪੀਕਰ 'ਤੇ ਅਵਾਜ਼ ਆਉਣੀ ਸੁਰੂ ਹੋ ਗਈ।
ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਪੂਰੇ ਛੇ ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਸੂਰਜ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਬੂਥ ਰੱਖੀ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ।
ਫ਼ੋਰਸ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਏਕੜ ਵਿਚ ਫ਼ੈਲ ਗਈ ਸੀ। ਘੇਰਾ ਬੜਾ ਹੀ ਸਖ਼ਤ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫ਼ੋਰਸ ਕਾਕੇ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੌਡੀਆਂ ਆਲੇ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਸੀ। ਖੁਦ ਐੱਸ. ਪੀ. ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਦਾ ਪਹੁੰਚਣਾ ਤਾਂ ਫਿਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਫ਼ੋਰਸ ਨੇ ਘੇਰਾ ਕਸਣਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਐੱਸ. ਪੀ. ਅਤੇ ਕੌਡੀਆਂ ਵਾਲੇ ਦੀ ਸਕੀਮ ਅਨੁਸਾਰ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਹੋਏ ਸੁਰੂ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਸਰਚ ਲਾਈਟਾਂ ਆਸਰੇ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਨੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ ਸੀ। ਇਧਰ ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਸਰਚ ਲਾਈਟਾਂ ਨੇ ਕਾਕੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿਸਣ ਵਿਚ ਵਿਘਨ ਪਾਉਣਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਸਕੀਮ ਕੌਡੀਆਂ ਵਾਲੇ ਨੇ ਉਲੀਕੀ ਸੀ।
ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਥਾਪੜਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਕੀਮ ਉਲੀਕ ਕੇ ਠਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਪਿਛਲਾ ਦਾਗ਼ ਧੋ ਲਿਆ ਸੀ।
ਸੂਰਜ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਮੂੰਹ ਲਕੋ ਗਿਆ।
ਛੁਪਦੀ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਲਹੂ ਹੀ ਲਹੂ ਡੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ ਸੀ।
ਕਾਕੇ ਨੇ ਬਾਰੀ ਰਾਹੀਂ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣੀ ਬੇਵਕੂਫ਼ੀ ਸਮਝੀ। ਉਸ ਨੇ ਸੱਬਲ ਨਾਲ ਚੁਬਾਰੇ ਦੀਆਂ ਅੱਡੋ-ਅੱਡੀ ਤਿੰਨ ਕੰਧਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਤਿੰਨ ਇੱਟਾਂ ਕੱਢ ਲਈਆਂ। ਅਸਾਲਟਾਂ ਦੀਆਂ ਬਾਇਰਲਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਕੱਢ ਕੇ, ਘੁੰਮਾ ਕੇ ਦੇਖੀਆਂ। ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾ ਨਾਲ ਮਿਥੀ ਕਿ ਏ ਕੇ ਸੰਤਾਲੀ ਦੀ ਗੋਲੀ ਕਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਮਾਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਤਿੰਨੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਦਿਸ਼ਾਵਾਂ ਵੱਲ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਪਏ ਸਨ। ਬਾਹਰੋਂ 'ਮੈਗਾ-ਸੈੱਟ' ਸਪੀਕਰ ਤੋਂ ਅਫ਼ਸਰ ਬੋਲਿਆ।
-"ਹੈਲੋ।।।।।।ਹੈਲੋ।।।।! ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਕਾ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣੋਂ...! ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।।।।।।।ਸਾਡੀਆਂ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਨੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਤੋਂ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੈ।।।।।।।ਤੁਹਾਡਾ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲਣਾ ਕਿਸੇ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵੀ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ।।।।।ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਅਸਲੇ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਸਾਡੀਆਂ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ।।।।।ਇਸ ਲਈ ਬੇਹਤਰ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿਓ।।।।।।ਮੈਂ ਵਾਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ, ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹਮਦਰਦੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਇਆ ਜਾਵੇਗਾ।।।।।ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਹਦਾਇਤ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦਿਓ।।।।।।।ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੰਦਰਾਂ ਮਿੰਟ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।।।।।।।।ਹੱਥ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਓ।।।।।।।।।।।।!!"
ਸਪੀਕਰ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ।
ਇੰਦਰਜੀਤ ਨੇ ਇਕ ਬਰੱਸਟ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਦਾ ਸਪੱਸ਼ਟ ਇਸ਼ਾਰਾ ਸੀ ਕਿ ਕਾਕਾ ਕਦਾਚਿੱਤ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ। ਤੁਸੀਂ ਜਿਹੜੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨੀ ਐਂ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਕਰੋ! ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਗਿੱਦੜ ਭਬਕੀਆਂ ਇਹਨੂੰ ਡਰਾ ਨਹੀਂ ਸਕਣਗੀਆਂ!
-"ਤੂੰ ਮੇਰਿਆ ਸਾਲਿਆ ਕੀ ਕਰੀ ਜਾਨੈਂ..?"
-"ਬਾਈ, ਉਹ ਬਾਹਰ ਬੁੱਕੀ ਜਾਂਦੇ ਐ ਮੇਰੇ ਸਾਲੇ-ਤੇ ਆਪਾਂ ਚੁੱਪ ਕਰ ਜਾਈਏ..?"
-"ਤੇਰਾ ਪਿਉ ਸਮਾਨ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਅੱਗੇ ਈ ਘੱਟ ਐ-ਗੋਲੀ ਉਦੋਂ ਚਲਾਉਣੀ ਐਂ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਮਾਰ 'ਚ ਆਵੇ!"
-"ਠੀਕ ਐ ਬਾਈ-ਗਲਤੀ ਹੋ ਗਈ।"
ਫਿਰ ਚੁੱਪ ਵਰਤ ਗਈ।
ਇਧਰ ਕੌਡੀਆਂ ਵਾਲਾ, ਐੱਸ. ਪੀ. ਅਤੇ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਵਿਚਕਾਰ ਆਕੜਿਆ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਕਿੱਧਰੋਂ ਕਾਕੇ ਦਾ ਮਾਮਾ ਆ ਗਿਆ। ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਉਸ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਦਾਰੂ ਪੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਦਿਸਣ ਸਾਰ ਫ਼ੋਰਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਮਰੋੜ ਲਿਆ ਅਤੇ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਐੱਸ. ਪੀ. ਹੋਰਾਂ ਕੋਲ ਲੈ ਆਏ। ਉਸ ਦੀ ਡੱਬ 'ਚੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਦਾਰੂ ਦਾ ਅਧੀਆ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਹੜਾ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੇ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਅੱਗੇ ਲਿਆ ਰੱਖਿਆ।
ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਝੱਟ ਪਛਾਣ ਲਿਆ।
-"ਉਏ ਆ ਬਈ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿਆਂ-ਛੱਡ ਦਿਓ ਇਹਨੂੰ ਬਈ!" ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ।
ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮਧੋਲੇ ਕੁੱਕੜ ਵਾਂਗ ਖੰਭ ਜਿਹੇ ਝਿਣਕੇ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸਰ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ।
-"ਸਾਸਰੀਕਾਲ ਜੀ ਸਰਦਾਰ ਜੀ...! ਸਾਸਰੀਕਾਲ...!!"
-"ਤੁਸੀਂ ਇਹਨੂੰ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਸਰ..?" ਕੌਡੀਆਂ ਆਲੇ ਨੇ ਅਫ਼ਸਰ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ..! ਇਹ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਮੱਝ ਲਈ ਹਰ ਰੋਜ ਮੇਰੇ ਘਰੇ ਪੱਠੇ ਸਿੱਟ ਕੇ ਆਉਂਦੈ।"
-"ਗੁਰਇਕਬਾਲ ਸਿਆਂ ਤੂੰ ਇਹਨੂੰ ਛੱਡ ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਹ!" ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੂੰ ਕਿਹਾ।
-"ਸਾਹਿਬ ਬਹਾਦਰ...! ਇਹ ਕਾਕੇ ਅੱਤਵਿਾਦੀ ਦਾ ਸਕਾ ਮਾਮਾ ਐਂ!" ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਗੁੱਝਾ ਕਿਹਾ।
-"ਜੀਹਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਾਇਐ?"
-"ਹਾਂ ਸਾਹਿਬ ਬਹਾਦਰ!"
-"ਇਹਨੂੰ ਈ ਹਲਟ ਅੱਗੇ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖ ਲੈ-ਕੀ ਐ ਹਾਲ਼ੀ ਨਿੱਕਲ ਈ ਆਵੇ? ਦਾਰੂ ਪੀ ਕੇ ਬੰਦਾ ਦਲੇਰ ਹੁੰਦੈ! ਕੀ ਐ ਬੰਦਾ ਪੇਸ਼ ਈ ਕਰ ਦੇਵੇ? ਜੇ ਉਹ ਕਹੇ ਕੱਤਰੇ ਪੇਸ਼ ਹੁੰਦੈ ਆਪਾਂ ਫ਼ੋਰਸ ਜ਼ਰੂਰ ਮਰਵਾਉਣੀਂ ਐਂ? ਜੇ ਗੁਰਇਕਬਾਲ ਸਿਆਂ ਗੁੜ ਦਿੱਤਿਆਂ ਵੈਰੀ ਮਰਦਾ ਹੋਵੇ-ਮਹੁਰਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਐ? ਇਹਦੇ ਕੱਢ ਕੋਈ ਕੁਤਕੁਤੀ-ਸ਼ਰਾਬੀ ਬੰਦੇ ਦਾ ਕੀ ਐ? ਫੂਕ 'ਚ ਲਿਆ ਕੇ ਚਾਹੇ ਟੈਂਕ ਮੂਹਰੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿਓ! ਜੇ ਸਿੱਧੀ ਉਂਗਲ ਨਾਲ ਘਿਉ ਨਿਕਲ ਆਵੇ ਆਪਾਂ ਵਿੰਗੀ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨੀ ਐਂ? ਇਹਨੂੰ ਘੁੱਟ ਹੋਰ ਲੁਆ ਤੇ ਲਾਲਚ ਲੂਲਚ ਦੇਹ-ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਕਰ! ਜਦੋਂ ਜੱਟ ਗਿੱਬ ਜਾਵੇ ਫਿਰ ਹਾਥੀ ਨੂੰ ਕੱਟਾ ਦੱਸਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੈ!"
ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਜਿਪਸੀ ਵਿਚੋਂ ਅਧੀਆ ਚੁੱਕ ਕੇ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਲੈ ਗਿਆ।
-"ਆ ਬਈ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿਆਂ-ਆਪਾਂ ਘੁੱਟ ਦਾਰੂ ਦੀ ਮਾਰਦੇ ਐਂ।"
-"ਦਾਰੂ ਦੀ ਘੁੱਟ ਤਾਂ ਮਾਰ ਲੈਨੇਂ ਆਂ ਜੀ-ਪਰ ਆਹ ਐਨਾ 'ਕੱਠ ਜਿਆ ਕਾਹਦਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਐ?" ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਵੱਲ ਹੱਥ ਕਰਕੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਦਾਰੂ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਨਾਲ ਝੋਲੇ ਖਾਂਦਾ ਉਹ ਤੁਤਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੋਟੀ ਜ਼ਬਾਨ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਡੱਕ-ਡੱਕ ਵੱਜਦੀ ਸੀ।
-"ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ-ਤੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਘੁੱਟ ਅੰਦਰ ਮਾਰ।"
ਗੁਰਨਾਮ ਨੇ ਅਧੀਆ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਲਾ ਕੇ ਪੌਣਾ ਪਊਆ ਸੂਤ ਧਰਿਆ। ਦਾਰੂ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਜੀਭ ਪੱਛ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਬਕਬਕਾ ਜਿਹਾ ਮੂੰਹ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦੀ ਗੰਦਲ ਖਾ ਕੇ ਠੀਕ ਕੀਤਾ। ਸੁੱਕੀ ਦਾਰੂ ਉਸ ਅੰਦਰ ਇਕ ਅੱਗ ਦੀ ਲੀਕ ਪਾਉਂਦੀ ਹੇਠਾਂ ਉਤਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮੱਥੇ 'ਤੇ ਪਸੀਨਾ ਆ ਗਿਆ। ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਨੇ ਪਰਨੇ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਲਿਆ। ਗੁਰਨਾਮ ਜਿਪਸੀ ਨਾਲ ਢੋਅ ਲਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹ ਗਿਆ।
-"ਹੁਣ ਕਾਇਮ ਐਂ?"
-"ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਜਮਾਂ ਲੋਹੇ ਵਰਗਾ!"
-"ਲੈ ਫੇਰ ਸੁਣ...! ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਈ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲੀ ਸੀ ਕਿ ਕਾਕਾ ਤੇਰੇ ਘਰੇ ਐ-ਇਸ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਘੇਰਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਐ-ਤੇਰੀ ਉਡੀਕ 'ਚ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਗੋਲੀ ਨਹੀਂ ਚਲਾਈ-ਹਾਲਾਂ ਕਿ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸਾਡੇ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ-ਪਰ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਰਿਹੈਂ-ਫੇਰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਯਾਰੀ ਐ-ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਹੁਣ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਦੇ ਕੇ ਤੇਰਾ ਸਾਰਾ ਘਰ ਉੜਵਾ ਸਕਦਾ ਸੀ-ਪਰ ਯਾਰ ਮਾਰ ਕਰਨੀਂ ਮੇਰੇ ਵਰਕੇ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਲਿਖੀ-ਮੈਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਤੇਰੀ ਯਾਰੀ ਕਰਕੇ ਚੁੱਪ ਵੱਟੀ ਰੱਖੀ ਐ-ਤੂੰ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਪਲੋਸ ਕੇ ਉਹਤੋਂ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਵਾ ਦੇਹ-ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਈ ਫ਼ਾਇਦਾ ਐ-ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕੋਈ ਕੱਟਾ ਵੱਛਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਚਣਾ-ਗੱਲ ਅਜੇ ਤੱਕ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਐ-ਫੇਰ ਵਿਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਈ, ਮੈਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਨਾ ਦੇਈਂ! ਐੱਸ. ਪੀ. ਆਇਆ ਬੈਠੈ ਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਗੋਲੀ ਚਲਵਾਉਣ ਲਈ ਆਖ ਚੁੱਕੈ-ਪਰ ਮੈਂ ਪੱਟੀ ਨਹੀਂ ਬੱਝਣ ਦਿੱਤੀ-ਮੈਂ ਇਹ ਹੀ ਕਹਿੰਦਾ ਆਉਨੈਂ ਬਈ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿਉਂ ਮੇਰਾ ਜਿਗਰੀ ਮਿੱਤਰ ਐ-ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਵਾਰ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਲੈਣ ਦਿਓ-ਅਫ਼ਸਰ ਮਸਾਂ ਈ ਮਨਾਇਐ-ਨਹੀਂ ਉਹ ਹੁਣ ਨੂੰ ਤੇਰਾ ਘਰ ਮਲੀਆਮੇਟ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ-ਲੈ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿਆਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਦੋਸਤੀ ਕਰ ਕੇ ਜਿੰਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇਂ ਹੀ ਐ-ਪੀਠੇ ਆਟੇ ਦਾ ਛੱਟਣਾ ਕੀ? ਤੂੰ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਲਿਆ ਦੇ-ਕਸਮ ਖਾ ਕੇ ਆਖਦੈਂ, ਝਰੀਟ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦਾ-ਹੋਰ ਦੱਸ? ਤੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇਂ ਫ਼ੋਰਸ ਦੇਖ ਕਿੰਨੀ ਐਂ-ਭੱਜਣ ਅਸੀਂ ਉਹਨੂੰ ਦੇਣਾ ਨਹੀਂ-ਗੋਲੀ ਚੱਲੂ ਖੂਨ ਖਰਾਬਾ ਹੋਊ-ਜੇ ਘਾਣੀਂ ਪਿਆਰ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਰਾਸ ਆ ਜਾਵੇ, ਐਦੂੰ ਵੱਡੀ ਰੀਸ ਕੋਈ ਨਹੀਂ-ਜੇ ਫ਼ੋਰਸ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਮਾਰਤਾ-ਤੂੰ ਵਾਹਿਆ ਬੀਜਿਆ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਥਿਆਵੇਂਗਾ-ਪਨਾਂਹ ਦੇਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਹੇਠ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਨਰੜ ਲੈਣੈਂ-ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਬੇਪੱਤ ਕਰਨਗੇ-ਫ਼ਸਲਾਂ ਉਜਾੜਨਗੇ-ਵੀਹ ਕੁਛ ਕਰਨਗੇ-ਤੇ ਮੇਰੇ ਬਾਈ ਤੇਰਾ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਖਹਿੜਾ ਨਹੀਂ ਛੁੱਟਣਾ-ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਆਖਰੀ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਮਿੱਤਰਤਾਈ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਦੇ ਕੇ ਕਹਿੰਨੈਂ, ਬਈ ਜਿਵੇਂ ਵੀ ਮੰਨਦੈ ਉਹਨੂੰ ਪਰੇਰ ਕੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰਵਾ-ਬਾਕੀ ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ ਐ।" ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਧਮਕੀਆਂ, ਲਾਲਚ ਅਤੇ ਡਰਾਵਿਆਂ ਦੇ ਕਈ ਭੁਲੱਥੇ ਮਾਰੇ। ਉਹ ਗੱਲੀਂ ਬਾਤੀਂ ਇੱਟ 'ਤੇ ਪੱਥਰ ਸੁੱਟੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਗੁਰਨਾਮ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਖੋਟਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਦਾਰੂ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਘੁੱਟਾਂ ਹੋਰ ਅੰਦਰ ਸੁੱਟ ਲਈਆਂ। ਪਰ ਹੁਣ ਉਸ ਨੂੰ ਦਾਰੂ ਕੌੜੀ ਨਾ ਲੱਗੀ।
-"ਪਰ ਸਰਦਾਰ ਜੀ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਹੁਣੇਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇਂ ਬਾਹਰੋਂ ਆਇਐਂ-ਮੈਨੂੰ ਉਹਦੇ ਆਏ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ।" ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਲਾਕੀ ਖੇਡੀ।
-"ਗੁਰਨਾਮ ਸਿਆਂ..! ਮਿੱਤਰਾ ਜਾਗਦਿਆਂ ਨੂੰ ਪੈਂਦੀਂ ਨਾ ਪਾਅ-ਪੁਲੀਸ ਕੋਲ ਸਾਰਾ ਰਿਕਾਰਡ ਐ-ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਰਹਿ ਹੀ ਤੇਰੇ ਕੋਲ ਰਿਹੈ-ਇਹ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਈ ਆਖ ਦਿੱਤੈ ਬਈ ਇਹ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਮੂੰਹ ਨੂੰ ਈ ਮੈਂ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਦਿੱਤੀ-ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੁਣ ਨੂੰ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਨੇ ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾ ਦੇਣੀਂ ਸੀ-ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਬਈ ਪਹਿਲਾਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਮੁਕਾ ਲਵਾਂ-ਫੇਰ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਮਿਹਣਾ ਮਾਰੇਂਗਾ ਬਈ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਪੁੱਛ ਲੈਂਦੇ!" ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਦਾਅ ਸੁੱਟ ਕੇ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਕਿੰਨਾ ਰੌਂਅ 'ਚ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਫ਼ੋਰਸ ਮੂਹਰੇ ਕੀ ਜੋਰ ਸੀ? ਹੁਣ ਨੂੰ ਸੁਹਾਗਾ ਮਾਰ ਕੇ ਰਾਹ ਪੈਂਦੇ! ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਨੇ ਹੱਥ ਫੜ ਲੈਣਾ ਸੀ? ਪੁਲਸ ਹੱਥ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ! ਹਰ ਰੋਜ ਹੀ ਮਾਰ-ਮਰਾਈ, ਉਜਾੜੇ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਕੰਨੀਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਤਾਂ ਭਲਾ ਹੋਵੇ ਵਿਚਾਰੇ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਦਾ, ਜਿਹੜਾ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਇਤਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਿਰਦਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ।
-"ਗੁਰਨਾਮ ਸਿਆਂ, ਕਿਹੜੀ ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਗਿਆ?" ਸਰਦਾਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹਲੂਣਿਆਂ।
-"ਸਰਦਾਰ ਜੀ..! ਤੁਸੀਂ ਮੇਰਾ ਐਨਾ ਸੋਚਿਐ-ਮੈਂ ਵੀ ਆਬਦਾ ਪੂਰਾ ਟੁੱਲ ਲਾਦੂੰ-ਇਹਨਾਂ ਛੋਹਰਾਂ ਨੇ ਬੜਾ ਦੁਖੀ ਕੀਤੈ-ਪਰ ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚੂੰ ਕਿਵੇਂ? ਕਿਤੇ ਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿਚ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਥੋਡਾ ਬੰਦਾ ਸਮਝ ਕੇ ਪੁੜਪੜੀ 'ਚ ਨਾ ਮਾਰੇ? ਉਹਨਾਂ ਕੋਲੇ ਤਾਂ ਅਣਘੜਤ ਜਿਹੇ ਹਥਿਆਰ ਵੀ ਬੜੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਐ-ਉਹ ਨਾ ਹੋਵੇ ਬਈ ਥੋਡੀ ਫੋਰਸ ਮੈਨੂੰ ਸਾਂਭਦੀ ਫਿਰੇ।।।।!"
-"ਇਹਦੇ ਵੱਲੋਂ ਤੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰ-ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸਾਰੇ ਈ ਸੰਦ ਐ-ਆਪਣੇ ਕੋਲੇ ਸਰਚ ਲਾਈਟਾਂ ਨੇ-ਸਪੀਕਰ ਐ-ਆਪਾਂ ਹੁਣੇਂ ਈ ਸਪੀਕਰ 'ਤੇ ਅਨਾਊਂਸ ਕਰ ਦਿੰਨੇਂ ਆਂ-ਤੂੰ ਆਪ ਬੋਲ ਲਈਂ-ਤੇਰੇ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਲਾਈਟਾਂ ਪਾਵਾਂਗੇ ਜਿਹੜੀ ਉਹਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਵੀ ਆ ਜਾਵੇ-ਤੂੰ ਉਹਨੂੰ ਆਖ ਬਈ ਮੈਂ ਆ ਰਿਹੈਂ ਗੋਲੀ ਨਾ ਚਲਾਈਂ।"
ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਇਕ ਤਰ੍ਹਾ ਨਾਲ ਸਾਂਭ ਕੇ ਜਿਹੇ ਉਸ ਨੂੰ ਜਿਪਸੀ ਕੋਲ ਲੈ ਗਿਆ।
-"ਸਰਚ ਲਾਈਟਾਂ ਚਾਲੂ ਕਰੋ...!" ਉਸ ਨੇ ਸਪੀਕਰ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜਦਿਆਂ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤੇ। ਹੁਕਮ ਤਾਮੀਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਸਰਚ ਲਾਈਟਾਂ ਇਕ ਦਮ ਜਗ ਉਠੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ।
-"ਹੈਲੋ।।।।।।! ਹੈਲੋ।।।।।।!! ਮਨਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਕੇ।।।।।।! ਮੈਂ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਗੁਰਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।।।।ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣੋਂ! ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਮਾ ਜੀ ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਪਾਸ ਭੇਜ ਰਹੇ ਹਾਂ।।।ਇਸ ਲਈ ਗੋਲੀ ਨਾ ਚਲਾਉਣੀ।।।।!" ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਸਪੀਕਰ ਗੁਰਨਾਮ ਦੇ ਮੂੰਹ ਅੱਗੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
-"ਗੁਰਨਾਮ ਸਿਆਂ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਅਨਾਊਂਸਮੈਂਟ ਕਰਕੇ ਟਾਈਮ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ-ਪਰ ਕੋਈ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ-ਆਹ ਲੈ ਬੋਲ।।।।!"
-"ਇਹ ਬੋਲਦੈ...?" ਉਸ ਨੇ ਵੱਡੀ ਸਾਰੀ ਉਂਗਲ ਮਾਈਕਰੋਫ਼ੋਨ 'ਤੇ ਮਾਰੀ। ਮਿੰਨ੍ਹੀ ਸਪੀਕਰ "ਢੱਪ-ਢੱਪ" ਬੋਲ ਪਿਆ।
-"ਆਹੋ ਬੋਲਦੈ।"
ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
-"ਕਾਕਿਆ।।।।।! ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਮਾਮਾ ਜੀ ਬੋਲਦੈਂ-ਸੁਣਦੈਂ।।।।।?" ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਉਤਰ ਉਡੀਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
-"ਗੁਰਨਾਮ ਸਿਆਂ! ਕਾਕੇ ਹੁਰੀਂ ਦੂਰ ਚੁਬਾਰੇ 'ਚ ਐ-ਤੈਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੁਣਨੀਂ-ਤੂੰ ਜਿਹੜਾ ਕੁਛ ਬੋਲਣੈਂ ਬੋਲ ਕੇ ਦੱਸ ਦੇਹ-ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਕੁਛ ਈ ਸੁਣ ਰਿਹੈ।" ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਤਾਂ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਫਿਰ ਮਾਈਕ 'ਤੇ ਹੱਥ ਮਾਰ ਕੇ ਬੋਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ:
-"ਕਾਕਿਆ..! ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਕੋਲੇ ਆ ਰਿਹੈਂ! ਹੋਰ ਨਾ ਮੇਰੇ ਆਲਾ ਗੁੱਗਾ ਪੂਜ ਦੇਈਂ-ਮੈਂ 'ਕੱਲਾ ਈ ਆ ਰਿਹੈਂ, 'ਕੱਲਾ..! ਦੇਖੀਂ ਮੇਰਾ ਬੀਰ ਮੇਰੇ ਆਲਾ ਪਲੰਜਰ ਬਣਾ ਧਰੇਂ-ਫੈਰ ਨਾ ਕਰੀਂ-ਮੈਂ ਆਇਆ! ਤੂੰ ਚੁਬਾਰੇ 'ਚ ਈ ਰਹੀਂ-ਇਹ ਤੈਨੂੰ ਕੱਖ ਨਹੀਂ ਆਖਦੇ-ਡੀਸਪੀ ਸਾਹਬ ਮੇਰਾ ਜਾਰ ਐ-ਤੂੰ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰੀਂ-ਮੈਂ ਆਉਣ ਲੱਗਿਐਂ-ਡੀਸਪੀ ਸਾਹਬ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਪ ਤੇਰੇ ਕੋਲੇ ਭੇਜਿਐ ਕਾਕਿਆ! ਤੂੰ ਫੈਰ ਨਾ ਕਰੀਂ ਮੇਰਾ ਬੀਰ! ਹੋਰ ਨਾ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਖੰਡ ਪਾਠ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਫਿਰਨ-ਤੂੰ ਮਾਮੇਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਐਸ਼ ਕਰੀਂ-ਮੌਜਾਂ ਲੁੱਟੀਂ ਤੇਰੀ 'ਵਾਅ ਵੱਲੀਂ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਝਾਕੂਗਾ-ਡੀਸਪੀ ਸਾਹਬ ਮੇਰਾ ਜਾਰ ਐ, ਜਿਗਰੀ ਜਾਰ! ਮੈਂ ਆਇਆ ਤੇ ਤੂੰ ਫੈਰ ਬਿਲਕੁਲ ਨਾ ਕਰੀਂ-।" ਗੁਰਨਾਮ ਦੀ ਸ਼ਰਾਬੀ ਅਵਾਜ਼ ਥਿੜਕ ਰਹੀ ਸੀ।
ਕਾਕੇ ਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਅੱਜ ਇਹ ਮਰੂ ਨਾਲੇ ਮਰਵਾਊ!
-"ਗੋਲੀ ਨਾ ਚਲਾਇਓ...!" ਕਾਕੇ ਨੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕੀਤਾ।
-"ਡੀਸਪੀ ਸਾਹਬ ਲੈਟ ਮੇਰੇ 'ਤੇ ਈ ਜਗਾਈ ਰੱਖਿਓ! ਹੋਰ ਨਾ ਉਹ ਮੇਰਾ ਕੌਡਾ ਚਿੱਤ ਕਰ ਦੇਣ!" ਗੁਰਨਾਮ ਨੇ ਰਹਿੰਦੀ ਦਾਰੂ ਦੀਆਂ ਘੁੱਟਾਂ ਭਰ ਲਈਆਂ।
-"ਤੂੰ ਬੇਫਿਕਰ ਹੋ ਕੇ ਜਾਹ।"
ਗੁਰਨਾਮ ਤੁਰ ਪਿਆ।
ਤਿੰਨੇ ਪਾਸਿਓਂ ਸਰਚ ਲਾਈਟਾਂ ਉਸ ਦੇ ਉਪਰ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਡਿੱਕ ਡੋਲੇ ਖਾਂਦਾ ਫ਼ਸਲੋ-ਫ਼ਸਲੀ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਾਕਾ ਮੌਕਾ ਬੋਚ ਕੇ, ਕੋਡਾ ਕੋਡਾ ਪੌੜੀਏਂ ਉਤਰ ਗਿਆ। ਮਾਮੀਂ ਅਤੇ ਗਗਨਦੀਪ ਡਰ ਨਾਲ ਸਹਿਮੀਆਂ ਖੂੰਜੇ ਲੱਗੀਆਂ ਬੈਠੀਆਂ ਸਨ। ਕੋਲ ਹੀ ਸੀਰੀ ਗੇਲਾ ਬੈਠਾ ਸੀ।
-"ਮਾਮੀਂ ਜੀ..! ਮਾਮਾ ਜੀ ਸ਼ਰਾਬੀ ਨੇ ਤੇ ਪੁਲਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਰਗਲਾ ਲਿਆ ਐ-ਤੁਸੀਂ ਉਹਦਾ ਕੋਈ ਬੰਨ੍ਹ-ਸੁੱਬ ਕਰੋ-ਹੋਰ ਨਾ ਸ਼ਰਾਬੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਭੜ੍ਹਕਿਆ ਸਾਡੀਆਂ ਅਸਾਲਟਾਂ ਖੋਹਣ ਆ ਪਵੇ।"
-"ਤੂੰ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ ਪੁੱਤ ਕਾਕਿਆ-ਅਸੀਂ ਉਹਦਾ ਮੱਕੂ ਬੰਨ੍ਹਦੇ ਐਂ-ਤੂੰ ਉਪਰ ਜਾਹ-ਗੇਲਿਆ।।।।।!" ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਸੀਰੀ ਨੂੰ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ।
-"ਹਾਂ ਚਾਚੀ...?"
-"ਤੂੰ ਰੱਸਾ ਲਿਆ ਕਰੜਾ ਜਿਆ ਕੋਈ!"
ਸੀਰੀ ਰੱਸਾ ਲੈਣ ਤੁਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਕਾਕਾ ਫੇਰ ਪੌੜੀਆਂ ਵਿਚ ਢਿੱਡ ਘਿਸੜਦਾ ਉਪਰ ਜਾ ਚੜ੍ਹਿਆ। ਇਤਨੀ ਦੇਰ ਵਿਚ ਇੰਦਰਜੀਤ ਅਤੇ ਦਿਲਜੀਤ ਨੇ ਗੱਲ ਮਿਥ ਲਈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਦਾਅ ਲੱਗੇ, ਪੱਤੇ ਤੋੜ ਜਾਣੇਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਬਣੀਂ ਪਈ ਸੀ।
ਮਾਮਾ ਬੱਕੜਵਾਹ ਕਰਦਾ ਚੁਬਾਰੇ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਕਮਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੱਥ ਮਾਰਦਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਅਜੇ ਉਹ ਅੰਦਰ ਹੀ ਵੜਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮਾਮੀਂ ਅਤੇ ਗੇਲੇ ਸੀਰੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਡੱਡ ਵਾਂਗ ਚੁੱਕ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਉਸ ਦੇ ਪੈਰ ਹੇਠਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਤੱਕੜੀ ਵਾਂਗ ਤੋਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
-"ਉਏ ਕੁੱਤੀਏ ਝੜ੍ਹੰਮੇਂ ਕੀ ਕਰਦੈਂ..? ਛੱਡ ਮੈਨੂੰ..! ਤੂੰ ਮੇਰਿਆਂ ਸਾਲਿਆਂ ਦੀਏ ਕੁੱਤੀਏ ਰੰਨੇਂ-ਤੂੰ ਮੈਥੋਂ ਮਰੇਂਗੀ-ਡੀਸਪੀ ਸਾਹਬ ਮੇਰਾ ਜਿਗਰੀ ਜਾਰ ਐ-।"
-"ਤੂੰ ਔਤਾਂ ਦਿਆ ਲਾ ਕੇ ਘੁੱਟ ਦਾਰੂ ਮੂੰਹ ਨੂੰ-ਜੁਆਕਾਂ ਨੂੰ ਮਰਵਾਉਣ ਤੁਰ ਪਿਐਂ-ਤੇਰੀ ਬੇੜੀ ਬਹਿਜੇ ਐਹੋ ਜਿਹੇ ਦੀ-ਜਿਹੜੇ ਤੇਰੇ ਬਾਰ 'ਚ ਤੋਪਾਂ ਬੀੜੀ ਖੜ੍ਹੇ ਐ-ਕਦੋਂ ਭਲੀ ਗੁਜਾਰਨਗੇ? ਲੱਗ ਪਿਆ ਕੁੱਤੇ ਮਾਂਗੂੰ ਭੌਂਕਣ-ਅਖੇ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਮੇਰਾ ਯਾਰ ਐ-ਇਹ ਖਸਮਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣੇਂ ਸਕੇ ਪਿਉ ਦੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ-ਤੇਰੇ ਕਿੱਥੋਂ ਬਣਨਗੇ?"
ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਨਾਮ ਨੂੰ ਰੱਸਿਆਂ ਨਾਲ ਨਰੜ ਕੇ ਤਾਣੀਂ ਵਾਲੀ ਖੱਡੀ ਵਿਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਗਗਨਦੀਪ ਪਹਿਰੇ 'ਤੇ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤੀ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਗੰਦ ਬਕਣੋਂ ਨਾ ਹਟਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਮੂੰਹ ਵੀ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਖੱਡੀ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਰਨਾਮ ਕੋਚਰ ਵਾਂਗ ਝਾਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਘੁਰਾੜ੍ਹੇ ਸੁਰੂ ਹੋ ਗਏ।
ਰਾਤ ਦੇ ਦਸ ਵੱਜ ਗਏ ਸਨ। ਗੁਰਨਾਮ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਉਤਰ ਆਇਆ। ਅਫ਼ਸਰ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਗਏ।
-"ਸਾਹਿਬ ਬਹਾਦਰ ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਐ ਬਈ ਕਾਕੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਰ ਬੁਲਾ ਦਿੱਤਾ।" ਕੌਡੀਆਂ ਆਲਾ ਬੋਲਿਆ।
-"ਗੋਲੀ ਚੱਲਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਤਾਂ ਆਈ ਨਹੀਂ।" ਸੀਨੀਅਰ ਅਫ਼ਸਰ ਨਾਮੰਨਤ ਸੀ।
-"ਹੋ ਸਕਦੈ ਧਮਕੀ ਦੇ ਕੇ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਵੇ-ਜਾਂ ਸੌਂ ਗਿਆ ਹੋਵੇ-ਸ਼ਰਾਬੀ ਦਾ ਕੀ ਐ?"
-"ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ?"
-"ਆਪਣੇ ਦੋ ਆਦਮੀ ਅੰਦਰ ਐ-ਆਪਾਂ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਕਰਨੀ ਐਂ।"
-"ਸਾਹਿਬ ਬਹਾਦਰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਆਖਾਂ?" ਠਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਬੋਲ?"
-"ਕਾਕੇ ਕੋਲ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਸੌ ਰੌਂਦ ਐ-ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਬਰੱਸਟ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕੈ-ਮੇਰੀ ਸਕੀਮ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇ-ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰੌਂਦ ਅਜਾਈਂ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਸਕਣ।"
-"ਤੇਰੇ ਦਿਮਾਗ 'ਚ ਹੈ ਕੋਈ ਸਕੀਮ-ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਫ਼ੋਰਸ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਨਾ ਹੋਵੇ?"
ਠਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਸਕੀਮ ਸੋਚਣੀ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਫ਼ੀਮ ਦਾ ਗੋਲਾ ਅੰਦਰ ਸੁੱਟਿਆ। ਸਕੀਮ ਫੁਰ ਪਈ ਅਤੇ ਪਾਸ ਵੀ ਹੋ ਗਈ।
ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੀ ਜੀਪ ਸਿੱਧੀ ਕਰਕੇ, ਸਟੇਅਰਿੰਗ ਰੱਸੀ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਲਾਸਟਿਕ ਪਾ ਕੇ ਰੇਸ ਸੀਮਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਜੀਪ ਸਟਾਰਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾ ਗੇਅਰ ਪਾ ਕੇ ਕਲੱਚ ਛੱਡ, ਜੀਪ ਕਾਕੇ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਚੁਬਾਰੇ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿੱਤੀ।
ਸਰਚ ਲਾਈਟਾਂ ਚੁਬਾਰੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀਆਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਜੀਪ ਹੌਲ਼ੀ ਹੌਲ਼ੀ ਆਪਣੀ ਤੋਰ ਤੁਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਜਾਂਦੀ ਜੀਪ 'ਤੇ ਲਾਈਟ ਨਹੀਂ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ।
ਜੀਪ ਸਿੱਧੀ, ਨੱਕ ਦੀ ਸੇਧ ਨੂੰ ਚੁਬਾਰੇ ਵੱਲ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਕਾਕੇ ਨੇ ਸੋਚਿਆ, ਜੀਪ ਵਿਚ ਬੁਲਿਟ-ਪਰੂਫ਼ ਜੈਕਟਾਂ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਗੋਲੀ ਦਾਗਣੀਂ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
-"ਸਾਡੇ ਬਾਰੇ ਕੀ ਖਿਆਲ ਐ? ਅਸੀਂ ਗੋਲ਼ੀ ਚਲਾਈਏ..?" ਇੰਦਰਜੀਤ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਹ ਕਾਕੇ 'ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਕਾਕਾ ਮਰਦਾ-ਮਰਦਾ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਲੈ ਬੈਠੇਗਾ! ਸੁੱਕੇ ਕਿਵੇਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਣ ਦਿੰਦਾ!
-"ਕੱਲੀ-'ਕੱਲੀ ਕਰਕੇ ਕੱਢਿਓ-ਬਰੱਸਟ ਨਹੀਂ ਮਾਰਨਾ-ਮੁਨੀਸ਼ਨ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਐ-ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਈ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਾ ਲਓ-ਤੜਕਿਓਂ ਦੇਖੀ ਜਾਊ।" ਕਾਕੇ ਨੇ ਇੱਟ ਪੁੱਟੀ ਹੋਈ ਵਾਲੇ ਮੋਰਚੇ 'ਤੇ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਲਈ ਪਿਆਂ ਹੀ ਕਿਹਾ।
ਇੰਦਰਜੀਤ ਅਤੇ ਦਿਲਜੀਤ ਨੇ ਵੀ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਗੋਲੀਆਂ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਾਲ ਦੀ ਨਾਲ ਗਿਣੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
ਜੀਪ ਚੁਬਾਰੇ ਦੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਆ ਗਈ।
-"ਉਏ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣੀ ਬੰਦ ਕਰੋ..! ਜੀਪ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਖਾਲੀ ਐ।।।।!"
-"ਹੈਂ..! ਖਾਲੀ ਐ..?" ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਣੀਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
-"ਇਹ ਪੁਲਸ ਦੀ ਇਕ ਚਾਲ ਸੀ।"
ਜੀਪ ਚੁਬਾਰੇ ਹੇਠਲੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਆ ਟਕਰਾਈ। ਕਾਕੇ ਨੇ ਕੰਧ ਨਾਲ ਕਈ ਵਾਰ ਮੱਥਾ ਠੋਹਕਰਿਆ। ਪੁਲੀਸ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਬਣਾ ਗਈ ਸੀ। ਤਕਰੀਬਨ ਸੌ ਰੌਂਦ ਉਹ ਫੂਕ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਬਾਲਟੀ ਨਾਲ ਰੱਸਾ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਚਾਹ ਦੇ ਤਿੰਨ ਗਿਲਾਸ ਵਿਚ ਰੱਖੇ ਅਤੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿਚੋਂ ਰੱਸਾ ਬਾਰੀ ਦੀਆਂ ਸੀਖਾਂ ਰਾਹੀਂ ਉਪਰ ਵਗਾਹ ਮਾਰਿਆ। ਦਿਲਜੀਤ ਨੇ ਰੱਸਾ ਫੜ ਕੇ ਬਾਲਟੀ ਉਪਰ ਖਿੱਚ ਲਈ ਅਤੇ ਚਾਹ ਦੇ ਗਿਲਾਸ ਕੱਢ ਕੇ ਫ਼ਰਸ਼ 'ਤੇ ਰੱਖ ਲਏ। ਬਾਲਟੀ ਮੁੜ ਹੇਠਾਂ ਵਗਾ ਦਿੱਤੀ।
ਚਾਹ ਪੀ ਕੇ ਉਹ ਕੁਝ ਕਾਇਮ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਇਧਰ ਫ਼ੋਰਸ ਨੇ ਵਾਇਰਲੈੱਸ 'ਤੇ ਫਿ਼ਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੋਂ ਬੁਲਿਟ-ਪਰੂਫ਼ ਟਰੈਕਟਰ ਮੰਗਵਾ ਲਏ ਸਨ। ਪੂਰੇ ਛੇ ਟਰੈਕਟਰ ਆ ਲੱਗੇ। ਅਫ਼ਸਰ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਜਿਉਂਦਾ ਫੜਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਤਰੀਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵਰਤ ਕੇ ਦੇਖ ਲਏ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਫ਼ੇਲ੍ਹ ਗਏ ਸਨ। ਸਿਰੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਬੁਲਿਟ-ਪਰੂਫ਼ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਉਹਨਾਂ ਅੱਗੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਖ਼ਾੜਕੂਆਂ ਵਿਚੋਂ ਗੁਰਪਾਲ, ਰੇਸ਼ਮ, ਰੈਂਸੀ ਜਾਂ ਕਾਕੇ ਹੋਰਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਵੀ ਜਿਉਂਦਾ ਹੱਥ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਖੁਫ਼ੀਆ ਭੇਦ ਕੱਢ ਕੇ ਸਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦੀ ਸੰਘੀ ਘੁੱਟੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਬੜੇ ਧਹੱਮਲ, ਸੂਝ ਅਤੇ ਸਬਰ ਸੰਤੋਖ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਖ਼ਾੜਕੂ ਸਫ਼ਾਂ ਵਿਚ ਘੁੱਸਪੈਠ ਵੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਕੋਈ ਖ਼ਾਸ, ਚੰਗਾ ਨਤੀਜਾ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ। ਬੱਸ ਇਕ ਦੋ ਮਾੜੀਆਂ ਮੋਟੀਆਂ 'ਇੰਨਫ਼ਾਰਮੇਸ਼ਨਜ਼' ਹੀ ਮਿਲੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੱਟੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਖੁਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਕਰਨੀ ਪੈ ਰਹੀ ਸੀ।
ਸਵੇਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਬੁਲਿਟ-ਪਰੂਫ਼ ਟਰੈਕਟਰ ਹਰਕਤ ਵਿਚ ਆਏ। ਚਾਲਕਾਂ ਅਤੇ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਹਦਾਇਤ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਕਾਕੇ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਦਰ ਆਪਣੇ ਦੋ 'ਕੈਟ' ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਂਚ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ ਜੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਪਕੜੇ ਵੀ ਗਏ ਤਾਂ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਕਦਾਚਿੱਤ ਸ਼ੱਕ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਹ ਪੁਲੀਸ ਦੇ ਆਦਮੀ ਸਨ। ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਵਕਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਾਕੇ ਵਾਲਾ ਸਲੂਕ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਮੁੜ ਦੋਨੋਂ ਸਹਿਯੋਗੀ ਬੰਦੇ ਠਾਣੇਦਾਰ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ।
ਮਾਰੋ-ਮਾਰ ਕਰਦੇ ਟਰੈਕਟਰ ਚੁਬਾਰੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਏ। ਕਾਕੇ ਨੇ ਲਾਈਟਾਂ ਦੀ ਹਿੱਲ-ਜੁੱਲ ਪਰਖੀ।
-"ਬੁਲਿਟ ਪਰੂਫ਼ ਟਰੈਕਟਰ ਆ ਰਹੇ ਐ-ਗੋਲੀਆਂ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਨਹੀਂ, ਹੇਠਲੇ ਹਿੱਸੇ 'ਚ ਮਾਰਨੀਐਂ-ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਟਾਇਰਾਂ ਵਿਚ।"
-"ਪਰ ਬਾਈ...! ਜੇ ਟਰੈਕਟਰ ਪੈਂਚਰ ਵੀ ਹੋ ਗਏ-ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ-ਕਿਉਂਕਿ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿਚ ਦੀ ਤਾਂ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਵੀ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਤੁਰੇ ਆਉਣੈਂ।"
-"ਤੁਸੀਂ।।।।ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਕਹਿੰਨੈਂ, ਕਰੋ!"
ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੁੱਟੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਹੁਣ ਉਹ ਦਿਲ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।
ਟਰੈਕਟਰ ਨਜ਼ਦੀਕ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਪਰ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਖਾਲੀ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਚੁਬਾਰੇ ਵਿਚੋਂ ਚੱਲਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਦੀ ਪੱਚਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਉਖਾੜ ਸਕੀਆਂ ਸਨ। ਅਖੀਰ ਟਰੈਕਟਰ ਚੁਬਾਰੇ ਤੋਂ ਵਿੱਘਾ ਕੁ ਵਾਟ ਪਿੱਛੇ ਰੁਕ ਗਏ। ਮੱਠੀ-ਮੱਠੀ ਦੁਵੱਲੀ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਜਾਰੀ ਸੀ। ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੰਮ ਸਿਰਫ਼ ਖ਼ਾੜਕੂਆਂ ਤੋਂ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੀ।
ਵਿਹੜੇ ਵਿਚ ਡਰੇ ਪਸ਼ੂ ਤ੍ਰਭਕ-ਤ੍ਰਭਕ ਉਠਦੇ ਸਨ।
ਸਵੇਰੇ ਪੰਜ ਵਜੇ ਕਾਕੇ ਦੀ ਅਸਾਲਟ ਖਾਲੀ ਹੋ ਗਈ!!
ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਏ. ਕੇ. ਸੰਤਾਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਇੰਦਰਜੀਤ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਚੁਬਾਰੇ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਪਾਰ ਕਰ, ਬਾਹਰਲੇ ਪਾਸੇ ਹੇਠਾਂ ਛਾਲ ਮਾਰ ਗਿਆ।
-"ਉਏ ਗੱਦਾਰਾ...! ਕਿੱਥੇ ਭੱਜ ਚੱਲਿਐਂ...?" ਉਸ ਨੇ ਰਿਵਾਲਵਰ ਨਾਲ ਦੋ ਫ਼ਾਇਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਪਰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੇਠਾਂ ਛਾਲ ਮਾਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਹ ਕੰਧ ਦੀ ਓਟ ਨਾਲ ਦੜਿਆ ਬੈਠਾ, ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਾਲ ਉਪਰ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰੇ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸਮਝ ਗਏ ਕਿ ਇਕ ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਕ ਅਜੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਸੀ।
ਕਾਕੇ ਨੇ ਦਿਲਜੀਤ ਨੂੰ ਅਸਾਲਟ ਫੜਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਨੱਠਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ। ਅਜੇ ਉਹ ਦਰਵਾਜਿਓਂ ਛਾਲ ਮਾਰਨ ਹੀ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਾਕੇ ਨੇ ਰਿਵਾਲਵਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਉਸ ਵਿਚ ਦੀ ਪਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦਿਲਜੀਤ ਖਲ ਦੀ ਬੋਰੀ ਵਾਂਗ ਬਾਹਰ ਡਿੱਗਿਆ। ਉਹ ਖੂਨ ਨਾਲ ਲੱਥ-ਪੱਥ ਸੀ। ਗੋਲੀਆਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਲੱਗ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਇਕ ਟਰੈਕਟਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਓਟ ਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਵਾਇਰਲੈੱਸ 'ਤੇ ਸਰਚ-ਲਾਈਟਾਂ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਆਖ ਦਿੱਤਾ।
ਜਦ ਹੀ ਸਰਚ-ਲਾਈਟਾਂ ਬੰਦ ਹੋਈਆਂ, ਇੰਦਰਜੀਤ ਅਤੇ ਦਿਲਜੀਤ ਨੂੰ ਫ਼ੋਰਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਟਰੈਕਟਰ ਵਿਚ ਲੱਦਿਆ ਅਤੇ ਟਰੈਕਟਰ ਵਾਪਿਸ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਹਦਾਇਤ 'ਤੇ ਸਰਚ-ਲਾਈਟਾਂ ਫਿਰ ਦਿਸਣਾ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈਆਂ।
ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸ਼ੱਕ ਹੀ ਨਹੀਂ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨਾਲ ਬੜਾ ਧੋਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੁਰੀਂ ਪੁਲੀਸ ਦੇ 'ਕੈਟ' ਸਨ। ਜਿਹੜੀ ਗੱਲ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਵਿਚ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਅੱਜ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਖੁਦ ਹੀ ਬੀਤ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਛੋਕਰਿਆਂ 'ਤੇ ਧਿਜਾਈ ਖਾ ਕੇ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਟਰੈਕਟਰ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਕੋਲ ਪੁੱਜ ਗਿਆ। ਦਿਲਜੀਤ ਮਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਬਿਲਕੁਲ ਹਰੀ ਕਾਇਮ ਸੀ।
ਦਿਲਜੀਤ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਪੋਸਟ-ਮਾਰਟਮ ਲਈ ਹਸਪਤਾਲ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਨੇ ਦੋਨੋਂ ਅਸਾਲਟਾਂ ਐੱਸ. ਪੀ. ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਦਾ ਮੋਢਾ ਘੁੱਟ ਕੇ ਥਾਪੜਿਆ।
-"ਤੇਰੇ ਅਰਗਾ ਸੂਰਮਾਂ ਹਰ ਮਾਂ ਨੂੰ ਜੰਮਣਾ ਚਾਹੀਦੈ ਇੰਦਰਜੀਤ! ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੇ 'ਤੇ ਬੜਾ ਫ਼ਖ਼ਰ ਹੈ!"
-"ਥੈਂਕਯੂ ਸਰ...!" ਉਹ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ 'ਚੋਂ ਬਚ ਕੇ ਆਇਆ, ਹੁਣ ਕੁਝ ਸੁਰਤ ਸੰਭਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਉਸ ਅੱਗੇ ਥਰ੍ਹੀ-ਐਕਸ ਰੰਮ ਦੀ ਬੋਤਲ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਇੰਦਰਜੀਤ ਨੇ ਰੰਮ ਦੀ ਬੋਤਲ 'ਚੋਂ ਕੰਗਣੀਂ ਵਾਲਾ ਗਿਲਾਸ ਭਰ ਕੇ ਅੰਦਰ ਸੁੱਟਿਆ ਅਤੇ ਫਿਰ ਘੁੱਟ ਕੁ ਪਾਣੀ ਪੀ ਕੇ ਬਾਕੀ ਡੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਦਾਰੂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਧੁੜਧੜੀ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
-"ਜਿਹੜਾ ਵਰ੍ਹਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ 'ਚੋਂ ਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਬੁੱਕਲ 'ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਆਵੇ-ਉਹਦੇ ਵਰਗਾ ਸੂਰਮਾਂ ਜੱਗ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।"
-"।।।।।।।।।" ਸਾਰੇ ਚੁੱਪ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ।
-"ਹੁਣ ਇਹ ਦੱਸ ਇੰਦਰਜੀਤ ਸਿਆਂ ਬਈ ਕਾਕੇ ਕੋਲ ਹੁਣ ਅਸਲਾ ਕਿੰਨੈਂ?" ਉਸ ਨੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਦੀ ਪਿੱਠ ਪਲੋਸਦਿਆਂ ਜਾਂਚ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀ।
-"ਦੋ ਅਸਾਲਟਾਂ ਆਹ ਪਈਐਂ ਜੀ ਤੇ ਉਹਦੇ ਆਲੀ ਅਸਾਲਟ ਬਿਲਕੁਲ ਖਾਲੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਐ-ਇਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਉਸ ਨੇ ਦਿਲਜੀਤ 'ਤੇ ਖਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹਦੇ ਕੋਲੇ ਇਕ ਰਿਵਾਲਵਰ ਤੇ ਇਕੋ-ਇਕ ਮੈਗਜ਼ੀਨ ਐਂ-ਜੀਹਦੇ ਵਿਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਛੇ ਗੋਲੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ।"
-"ਪੱਕੀ ਗੱਲ ਐ?"
-"ਇਕ ਸੌ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੰਟ ਪੱਕੀ ਸਰ!"
-"ਚੁਬਾਰੇ 'ਚ ਹੋਰ ਕੌਣ-ਕੌਣ ਐਂ?"
-"ਕਾਕਾ 'ਕੱਲਾ ਈ ਐ ਜੀ।"
-"ਬਾਕੀ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਕਿੱਥੇ ਐ?"
-"ਸਾਰੇ ਹੇਠਾਂ ਈ ਲੁਕੇ ਬੈਠੇ ਐ ਸਰ!"
ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਵਾਇਰਲੈੱਸ 'ਤੇ ਬੁਲਿਟ-ਪਰੂਫ਼ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਅੰਦਰ ਵੜਨ ਦਾ ਅਬਦਾਲੀ ਫੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਫੜਨ ਲਈ ਹੁਕਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਗੋਲੀ ਸਿੱਕੇ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ।
ਕਾਕੇ ਕੋਲ ਰਿਵਾਲਵਰ ਵਿਚ ਸਿਰਫ਼ ਤਿੰਨ ਗੋਲੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਸਨ।
ਉਸ ਨੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਕੋਈ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲਿਆ।
ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਨੇ ਬਾਹਰਲਾ ਲੱਕੜ ਦਾ ਦਰਵਾਜਾ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਵੜ ਗਏ। ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅੰਤ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਸਿਰਫ਼ ਬਾਕੀ ਬਚਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਉਹ ਕਰ ਵੀ ਕੀ ਸਕਦਾ ਸੀ? ਉਸ ਨੇ ਨੀਲੇ ਘੋੜੇ ਵਾਲੇ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ:
-"ਹੇ ਕਲਗੀਧਰ ਪਿਤਾ! ਤੇਰੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਤਨੀ ਕੁ ਸੇਵਾ ਪੰਥ ਦੀ ਲਾਈ ਸੀ, ਉਹ ਤੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਨੇ ਨਿਭਾਅ ਦਿੱਤੀ-ਹੁਣ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦਰਵਾਜੇ 'ਤੇ ਆ ਚੁੱਕਿਐ-ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਚੋਜੀ ਪ੍ਰੀਤਮ! ਤੇਰਾ ਸੂਰਮਾਂ ਸਿੰਘ ਕਦੇ ਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਅੱਗੇ ਗੋਡੇ ਨਹੀਂ ਟੇਕੇਗਾ ਸੱਚੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ! ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਕਲਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੇਗਾ ਮਿਹਰਾਂ ਦੇ ਸਾਈਂ! ਆਪਣੇ ਪਵਿੱਤਰ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਨਿਵਾਜ਼ ਲੈਣਾ ਸੱਚੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀਓ! ਬਾਕੀ ਮੈਦਾਨਿ-ਜੰਗ ਵਿਚ ਜੂਝਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਬਖ਼ਸ਼ਣੀਂ ਤੇ ਸੁਮੱਤ ਦੇਣੀ ਜੀ! ਬੋਲੇ... ਸੋ... ਨਿਹਾਲ ....!! ਸਤਿ....ਸ੍ਰੀ.... ਅਕਾਲ....!!!" ਤੇ ਕਾਕੇ ਨੇ ਜੈਕਾਰਾ ਗਜਾ ਕੇ ਰਿਵਾਲਵਰ ਪੁੜਪੜੀ ਨਾਲ ਲਾ ਘੋੜਾ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ.....।
ਜਦ ਬਖ਼ਤਰਬੰਦ ਟਰੈਕਟਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਜੈਕਾਰਾ ਅਤੇ ਫਿਰ ਗੋਲੀ ਚੱਲਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣੀ ਤਾਂ ਉਹ ਹੱਕੇ ਬੱਕੇ ਰਹਿ ਗਏ। ਪਰ ਉਪਰ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੌਤ ਨੂੰ ਮਾਸੀ ਕੌਣ ਆਖੇ? ਇਕ ਜਵਾਨ ਨੇ ਵਾਇਰਲੈੱਸ ਫੜ ਲਈ।
-"ਹੈਲੋ! ਐੱਸ. ਪੀ. ਜਨਾਬ ਬੋਲ ਰਹੇ ਹਨ?"
-"ਹਾਂ-ਬੋਲੋ?" ਉਧਰੋਂ ਅਵਾਜ਼ ਆਈ।
-"ਜਨਾਬ ਸਾਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਅੱਤਿਵਾਦੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਲਈ ਹੈ।"
-"ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤੈ?"
-"ਜਨਾਬ! ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੇ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ -ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਕਿਹਾ ਤੇ ਫਿਰ ਗੋਲੀ ਚੱਲੀ-ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ....!"
-"ਨਹੀਂ...! ਇਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੀ ਕੋਈ ਚਾਲ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ-ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣੈਂ! ਦੋ ਜਵਾਨ ਘਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਬਚਾਅ ਕੇ ਉਪਰ ਜਾਓ ਤੇ ਬੜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰੋ ਔਰ ਮੈਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਸੂਚਿਤ ਕਰੋ!" ਐੱਸ. ਪੀ. ਮੁੱਠੀਆਂ ਮੀਟ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਫੜਨ ਲਈ ਸਾਰੀ ਫ਼ੋਰਸ ਬਾਰਾਂ-ਤੇਰਾਂ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਸਫ਼ਲਤਾ ਫਿਰ ਵੀ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਆਈ ਸੀ। ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਕੌੜ ਬੋਤੇ ਵਾਂਗ ਦੰਦ ਪੀਹੇ ਸਨ। ਪੈਰਾਂ ਹੇਠੋਂ ਖੁਰਗੋ ਪੱਟੀ ਸੀ।
ਫ਼ੋਰਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਮਾਮੀਂ ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਅਤੇ ਗਗਨਦੀਪ ਨੂੰ ਬੱਕਰੀਆਂ ਦੇ ਇੱਜੜ ਵਾਂਗ ਅੱਗੇ ਲਾ ਲਿਆ। ਬੁਲਿਟ-ਪਰੂਫ਼ ਜੈਕਟਾਂ ਪਾਈਆਂ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਹ ਬੜੀ ਚੁਸਤੀ ਨਾਲ ਡਰ-ਡਰ ਕੇ ਪੌੜੀਆਂ ਚੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸਨ।
ਜਦ ਚੁਬਾਰੇ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜੇ ਰਾਹੀਂ ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਅੰਦਰ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀ ਤਾਂ ਕਾਕਾ ਚੌਫ਼ਾਲ ਫ਼ਰਸ਼ 'ਤੇ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਰਿਵਾਲਵਰ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿਰ ਖੱਖੜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਖਿੱਲਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਖੂਨ ਦਾ ਫੁਆਰਾ ਵਗ ਕੇ ਰੁਕ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਦੁਹੱਥੜ ਮਾਰੀ:
-"ਵੇ ਤੈਨੂੰ ਦੁੱਧ ਮੱਖਣਾਂ ਨਾਲ ਪਾਲਿਆ ਸੀ ਵੇ ਮੇਰਿਆ ਲਾਡਲਿਆ ਪੁੱਤਾ...!"
-"ਵੇ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਬਥੇਰ੍ਹਾ ਵਰਜ ਰਹੀ ਵੇ ਮੇਰਿਆ ਅਣਖੀ ਸ਼ੇਰਾ...!!"
-"ਵੇ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਮਾਂ ਪਿਉ ਨੂੰ ਕਿਹੜਾ ਜਵਾਬ ਦਿਊਂਗੀ ਵੇ ਮੇਰਿਆ ਮਨਪ੍ਰੀਤਿਆ....!!!" ਮਾਮੀਂ ਕਾਕੇ ਦਾ ਲਹੂ ਲਿੱਬੜਿਆ ਮੂੰਹ ਆਪਣੀ ਚੁੰਨੀ ਨਾਲ ਪੂੰਝ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਕ ਚੀਕ ਚਿਹਾੜਾ ਮੱਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਗਗਨਦੀਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦੇਖ ਕੇ ਅੱਖੋਂ ਇਕ ਵੀ ਹੰਝੂ ਨਾ ਵਹਾਇਆ।
ਫ਼ੋਰਸ ਨੇ ਲਾਸ਼ ਨਾਲੋਂ ਮਾਮੀਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਲਿਆ।
ਜਦ ਫ਼ੋਰਸ ਨੇ ਵਾਇਰਲੈੱਸ 'ਤੇ ਕਾਕੇ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਪਾਸੇ ਲੱਗੀ ਫ਼ੋਰਸ ਇਕ ਦਮ ਚੁਬਾਰੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹਿੱਲ ਪਈ। ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਜੰਗ ਜਿੱਤ ਲਈ ਸੀ। ਖ਼ੈਰ! ਅਫ਼ਸਰ ਕੁਝ ਕੁ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਸਨ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾਲ ਹੀ ਸਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਫ਼ੋਰਸ ਬਹੁਤੀ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ।
-"ਗੁਰਨਾਮ ਕਿੱਥੇ ਐ?" ਅਚਾਨਕ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਨੇ ਅੰਦਰ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖੱਡੀ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕਢਵਾ ਲਿਆ।
ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਅੱਤਿਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਇੱਥੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਉੱਤਰ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਡੌਰ-ਭੌਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਝਾਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।
-"ਕਾਕਾ ਕਿੱਥੇ ਐ?" ਉਸ ਘਬਰਾਏ ਹੋਏ ਨੇ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
-"ਕਾਕਾ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ-ਜਦੋਂ 'ਕੱਲਾ ਬੰਦਾ ਪਹਾੜ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਲਾਵੇ-ਉਦੋਂ ਇਹੀ ਹਸ਼ਰ ਹੁੰਦੈ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿਆਂ।"
-"ਦੁਨੀਆਂ 'ਤੇ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਬਣਿਆਂ ਹੀ ਹੈ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਸਾਹਿਬ!" ਗਗਨਦੀਪ ਅਫ਼ਸਰ ਸਾਹਮਣੇਂ ਆ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ।
-"ਕਿਸੇ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੁਰ ਜਾਣੈਂ ਤੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਪਿੱਛੋਂ-ਬਾਬੇ ਦੀ ਬਾਣੀਂ ਆਖਦੀ ਐ: ਚਿੰਤਾ ਤਾ ਕੀ ਕੀਜੀਐ ਜੋ ਅਨਹੋਨੀ ਹੋਇ।। ਇਹੁ ਮਾਰਗੁ ਸੰਸਾਰ ਕੋ ਨਾਨਕ ਥਿਰੁ ਨਹੀ ਕੋਇ।।"
-"ਇਹ ਬੀਬੀ ਕੌਣ ਐ?"
-"ਮੈਂ ਉਸ ਸੂਰਮੇਂ ਕਾਕੇ ਦੀ ਪਤਨੀ ਐਂ ਸਰ!" ਕੁੜੀ ਨੇ ਬੜੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਆਖਿਆ।
-"ਬੀਬੀ..! ਇਹ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਕਿਤੇ ਨਿੱਤ ਨਿੱਤ ਮਿਲਦੀ ਐ..? ਬੰਦੇ ਨੇ ਕਿਤੇ ਨਿੱਤ ਨਿੱਤ ਜੰਮਣੈਂ..?"
-"ਜੰਮਣੈਂ ਸਰ..! ਜ਼ਰੂਰ ਜੰਮਣੈਂ..!! ਇਕ ਕਾਕਾ ਤਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਦੂਜਾ ਕਾਕਾ ਮੇਰੀ ਕੁੱਖ ਵਿਚ ਪਲ ਰਿਹੈ।"
ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਨੇ ਹੈਰਾਨਗੀ ਨਾਲ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਤੱਕਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਮਨ 'ਤੇ ਕੋਈ ਡਰ, ਭੈਅ ਜਾਂ ਅਫ਼ਸੋਸ ਦਾ ਕਣ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤੀ ਬਹਿਸ ਕਰਨੀ ਫ਼ਜੂਲ ਸਮਝੀ। ਅਫ਼ਸਰ ਮੁਤਾਬਿਕ ਕੁੜੀ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਸੀ। ਬੇਰਹਿਮ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇਂ ਪਤੀ ਮਰੇ ਦਾ ਕੋਈ ਅਫ਼ਸੋਸ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਕਾਕੇ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਪੋਸਟ ਮਾਰਟਮ ਲਈ ਤੋਰ ਦਿੱਤੀ। ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਸ਼ਨਾਖਤ ਲਈ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਗਿਆ।
ਤਮਾਮ ਫ਼ੋਰਸ ਕੂਚ ਕਰ ਗਈ। ਇਕ ਛਾਉਣੀਂ ਹਿੱਲਣ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਫ਼ੋਰਸ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਰੋਣਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਗਗਨਦੀਪ ਨੇ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ।
-"ਭੂਆ ਜੀ..! ਉਹ ਮਰੇ ਨਹੀਂ ਅਮਰ ਹੋ ਗਏ ਐ-ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਐ-ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਕੇ ਬੰਦਾ ਅਮਰ ਹੋ ਜਾਂਦੈ-ਤੁਸੀਂ ਰੋ ਕੇ ਇਕ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਤੌਹੀਨ ਨਾ ਕਰੋ...!"
-"ਤੂੰ ਹੁਣ ਕੀਹਦੇ ਆਸਰੇ ਜੀਏਂਗੀ ਧੀਏ..? ਕਾਕਾ ਤਾਂ ਸਾਥੋਂ ਮੁੱਖ ਮੋੜ ਗਿਐ।"
-"ਨਹੀਂ..! ਕਾਕੇ ਨੇ ਸਾਥੋਂ ਮੁੱਖ ਨਹੀਂ ਮੋੜਿਆ ਭੂਆ ਜੀ-ਕਾਕਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਪੇਟ 'ਚ ਪਲ ਰਿਹੈ।"
-"ਧੀਆਂ ਪੁੱਤ ਆਬਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਮਾਲਕ ਆਬਦੀ ਥਾਂ ਹੁੰਦੈ ਦੀਪ! ਪਹਾੜ ਜਿੱਡੀ ਜਿੰਦਗੀ ਕਿਹੜੇ ਆਹਰ 'ਤੇ ਕੱਟੇਂਗੀ? ਤੇਰੀ ਤਾਂ ਅਜੇ ਉਮਰ ਈ ਨਿਆਣੀਂ ਐਂ!"
-"ਭੂਆ ਜੀ..! ਮੈਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਸਰੇ ਅਤੇ ਦਸਵੇਂ ਪਿਤਾ ਦੀ ਓਟ ਆਸਰੇ ਜੀਆਂਗੀ-ਹੁਣ ਆਪਾਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰੀਏ-ਫੁੱਫੜ ਜੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦੇਹ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣ ਈ ਵਾਲੇ ਹੋਣਗੇ, ਗੇਲਿਆ...!"
-"ਹਾਂ ਭੈਣੇਂ?" ਗੇਲਾ ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ।
-"ਤੂੰ ਵੀਰੇ ਦੌਧਰ ਜਾਹ ਤੇ ਡਾਲੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆ-ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਬੁੱਟਰ ਵੀ ਸੁਨੇਹਾਂ ਦਿੰਦਾ ਆਈਂ।"
-"ਡਾਲੀ ਦੇ ਪਿਉ ਦਾ ਨਾਂ ਕੀ ਐ ਭੈਣੇਂ?"
-"ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਲਕੱਤੇ ਆਲੇ ਕਹਿੰਦੇ ਐ।"
ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਕੇ ਸੀਰੀ ਤੁਰ ਗਿਆ।
-"ਦੀਪ..! ਕਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਅਮਰ ਸਿਉਂ ਹੋਰਾਂ ਕੋਲ ਕੀਹਨੂੰ ਭੇਜੀਏ? ਮੈਥੋਂ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮੱਥੇ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ ਜਾਣਾ।" ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਫਿਰ ਫਿੱਸ ਪਈ। ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਲੋਂ ਹੌਲ ਪਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਵਿਚਾਰੇ ਬਿਰਧ ਮਾਪੇ ਜੁਆਨ ਪੁੱਤ ਦੀ ਮੌਤ ਸੁਣ ਕੇ ਕਿਵੇਂ ਸਹਾਰਨਗੇ? ਪਾਲ ਪੋਸ ਕੇ ਜੁਆਨ ਕੀਤਾ ਸ਼ੇਰ ਵਰਗਾ ਪੁੱਤ ਭਰ ਜੁਆਨੀ ਵਿਚ ਵਿਛੋੜਾ ਦੇ ਗਿਆ ਸੀ।
-"ਭੂਆ ਜੀ! ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਕਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕੋਈ ਕਸੂਰ ਐ? ਉਹ ਕੌਮ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਐ! ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਆਪਾ ਵਾਰਿਐ-ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ 'ਤੇ ਅਥਾਹ ਮਾਣ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦੈ-ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ ਅਸੀਂ ਨਹੀਂ ਜਰ ਸਕਾਂਗੇ-ਫੇਰ ਹੋਰ ਕੌਣ ਜਰੂ? ਫੇਰ ਤਾਂ ਉਹ ਹੀ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ ਅਖੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਵਰਗੇ ਘਰ ਘਰ ਜੰਮਣ-ਪਰ ਸਾਡੇ ਨਾ ਜੰਮੇਂ।"
-"ਪਰ ਧੀਏ! ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਕਾਗਜੀ ਗੱਲਾਂ ਕਦੋਂ ਧਰਵਾਸ ਦਿੰਦੀਐਂ? ਜੁਆਨ ਪੁੱਤ ਦੀ ਲਾਅਸ਼ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਕਾਲਜਾ ਪਾਟ ਜਾਊ-ਕਦੋਂ ਸਬਰ ਆਉਂਦੈ-ਉਹਦੀ ਮਾਂ ਤਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਊਂਈਂ ਫੁੜਕ ਜੂ?" ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਫਿਰ ਹਿੱਲ ਪਿਆ।
ਕੁੜੀ ਬੇਵੱਸ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ। ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕੋਈ ਕੋਰੀਆਂ ਝੂਠ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਇਕ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਪੁੱਤ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ ਮਾਪਿਆਂ ਲਈ ਦਿਲ 'ਤੇ ਨਾਸੂਰ ਬਣ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਚਾਹੇ ਪੁੱਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਡੰਗੋਰੀ ਤਾਂ ਹੱਥੋਂ ਡਿੱਗ ਕੇ ਟੁੱਟ ਗਈ ਸੀ। ਸਹਾਰਾ ਸਿਰੋਂ ਉਠ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਿਆਣੇਂ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੁੱਤ ਤਾਂ ਜੰਮਦੇ ਹੀ ਗੱਭਰੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਤੇ ਕਾਕਾ ਤਾਂ ਗੱਭਰੂ ਤੁਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਕਾਹਦਾ ਦੋਸ਼ ਸੀ? ਗਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਮੋੜ ਕੇ ਲਿਆਇਐ? ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਰੱਬ ਨੇ ਕੀ ਲੀਲ੍ਹਾ ਰਚੀ ਹੈ, ਇਕ ਵਾਰ ਗਿਆ ਬੰਦਾ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਮੁੜਦਾ। ਹਾਏ...! ਕੀ ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਕਾਕੇ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮੁੜਨਾ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਮਾੜੇ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲੀ ਨੇ ਦਿਲ ਜਾਨੀ ਨਾਲ ਰੱਜ ਕੇ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਗਲਵਕੜੀ ਪਾ ਕੇ ਪਿਆਸ ਨਹੀਂ ਬੁਝਾਈ!
ਕੁੜੀ ਦਾ ਦਿਲ ਡੁੱਬਕੀਆਂ ਖਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਪਰ ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਥਾਲੀ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਡੋਲਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਥੰਮ੍ਹਿਆਂ।
ਦੀਪ! ਤੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਕਾਕੇ ਨੇ ਅਜਿਹਾ ਅਨਮੋਲ ਤੋਹਫ਼ਾ ਬਖ਼ਸਿ਼ਐ, ਜਿਹੜਾ ਕਿਸੇ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦੈ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੀ ਹੈਂ ਦੀਪ! ਸਾਰੇ ਗ਼ਮ ਪਰਾਂਹ ਵਗਾਹ ਮਾਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਅਮਾਨਤ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਕੇ, ਉਸ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਮਿਥ ਕੇ ਚਾਵਾਂ-ਮਲਾਰਾਂ ਨਾਲ ਪਾਲ!
ਗਗਨਦੀਪ ਕਿਸੇ ਹੌਸਲੇ ਨਾਲ ਉਠੀ।
-"ਭੂਆ ਜੀ...!"
ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਨੇ ਖ਼ਾਮੋਸ਼, ਭਿੱਜੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਉਪਰ ਉਠਾਈਆਂ।
-"ਚਾਹ ਬਣਾ ਕੇ ਦੇਵਾਂ?"
-"ਮੇਰੇ ਤਾਂ ਧੀਏ ਲੰਘਣੀ ਨਹੀਂ।" ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਦਾ ਲਹੂ-ਲੁਹਾਣ ਹੋਇਆ ਮਨ ਫਿਰ ਨੱਕੋ-ਨੱਕ ਭਰ ਆਇਆ।
-"ਡੁੱਬ ਜਾਣਾ ਵਿਹੜੇ 'ਚ ਜੁਆਕਾਂ ਮਾਂਗੂੰ ਖਰੂਦ ਕਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ-ਮਿਲਟ 'ਚ ਅੱਖੋਂ ਓਹਲੇ ਹੋ ਗਿਆ-ਮੇਰੇ ਤਾਂ ਦਿਲ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਉਤਰਦਾ-ਹਾਏ...!!" ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਨੇ ਫਿਰ ਕੀਰਨੇਂ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
-"ਮੇਰੇ ਤਾਂ ਕੁੜ੍ਹੇ ਦੀਪ ਘਨੇੜਿਆਂ 'ਤੇ ਖੇਡਦਾ ਰਿਹੈ! ਕਦੇ ਦੰਦੀ ਵੱਢਿਆ ਕਰੇ-ਕਦੇ ਚੂੰਢੀ ਵੱਢਿਆ ਕਰੇ-ਕਦੇ ਘਰੂਟ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਜਿਆ ਕਰੇ-ਕਿਤੇ ਟੁੱਟ ਪੈਣੇਂ ਨੇ ਜਾਣ ਕੇ ਉਤੇ ਮੂਤ ਦਿਆ ਕਰਨਾ-ਮੇਰੇ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਭੋਲ਼ਾ ਜਿਆ ਮੂੰਹ ਕਾਲ਼ਜੇ ਧਸਿਆ ਪਿਐ।" ਮਾਮੀਂ ਨੇ ਮੂੰਹ ਮੂਹਰੇ ਹੱਥ ਰੱਖ ਕੇ ਨੀਰ ਰੋਕਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ।
-"ਕਿੰਨੀਆਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਦੇਈ ਜਾਵਾਂ-ਮਾਂ ਦੇ ਸ਼ੇਰ ਨੇ ਕਦੇ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ-ਕਿੰਨੀ ਲਾਹ ਪਾਅ ਕਰੀਦੀ ਸੀ-ਕਦੇ ਮੱਥੇ ਵੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਾਇਆ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੀ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਬਣਿਆਂ ਵਿਆ ਸੀ ਸਤਜੁਗੀ।"
-"ਆਹ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਮਾੜੀ ਮੱਤ ਮਿਲ ਗਈ ਡੁੱਬੜੇ ਨੂੰ-ਕਦੇ ਕੀੜੀ 'ਤੇ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਧਰਿਆ ਜਿਉਣ ਜੋਕਰੇ ਨੇ।" ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਨੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਮਨ ਹੌਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਥਮ੍ਹਲੇ ਨਾਲ ਬੈਠੀ-ਬੈਠੀ ਹੀ ਸੌਂ ਗਈ।
ਸੋਗੀ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਦੁਪਿਹਰ ਹੋ ਗਈ। ਪਸ਼ੂ ਭੁੱਖੇ ਤਿਹਾਏ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਗਗਨਦੀਪ ਨੂੰ ਬੇਜ਼ਬਾਨਾਂ 'ਤੇ ਤਰਸ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਕੁਤਰੇ ਵਾਲੀ ਮਸ਼ੀਨ ਕੋਲੋਂ ਟੋਕਰਾ ਲੈ ਕੇ ਪਸੂਆਂ ਨੂੰ ਪੱਠੇ ਪਾਉਣੇਂ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਭੁੱਖੇ ਪਸੂਆਂ ਨੂੰ ਭੁੱਖ ਨਵਿਰਤ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਖ ਦੀਪ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਸੋਚ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦਰਵੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਕੀ ਕਸੂਰ ਸੀ? ਗ਼ਮ ਦੇ ਬੋਝ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ?
ਜਦੋਂ ਪਸੂਆਂ ਨੇ ਪੱਠੇ ਖਾ ਲਏ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਖੁਰਨੀ ਕੋਲ ਕੜਾਹੀਆ ਰੱਖ ਕੇ ਅੱਡੋ-ਅੱਡੀ ਸਾਰੇ ਪਸੂਆਂ ਨੂੰ ਬਾਲਟੀ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਪਿਆ ਦਿੱਤਾ।
ਦੁਪਿਹਰੋਂ ਬਾਅਦ ਤਿੰਨ ਵੱਜ ਗਏ।
ਪੋਸਟ ਮਾਰਟਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਾਕੇ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਆ ਗਈ। ਸ਼ਨਾਖਤ ਮਾਮੇਂ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੀ ਕੀਤੀ। ਲਾਸ਼ ਇਕ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਜਾਣ ਸਾਰ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਕੌਡੀਆਂ ਆਲਾ ਗੁਰਨਾਮ ਨੂੰ ਪਨਾਂਹ ਦੇਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਹੇਠ ਮੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਡੀ. ਐੱਸ. ਪੀ. ਗੁਰਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਹਿਮ ਸਦਕਾ ਉਹ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਠਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਢੇਰੀ ਨਹੀਂ ਢਾਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਵੱਸ, ਵਕਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚੋਂ ਮੱਛੀ ਮਗਰਮੱਛ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿੱਥੇ? ਆਖਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਨੇ ਪੁਲਾਂ ਹੇਠ ਦੀ ਹੀ ਵਗਣਾ ਸੀ! ਬੱਕਰੇ ਦੀ ਮਾਂ ਕਦੋਂ ਤੱਕ ਸੁੱਖਾਂ ਮਨਾਊ? ਆਖਰ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਸਾਈਆਂ ਹੱਥ ਆਉਣਾ ਹੀ ਸੀ! ਜਿੱਥੇ ਮਰਜ਼ੀ ਭੱਜ ਲਵੇ, ਅਖੀਰ ਨੂੰ ਵਹਿੜਕੇ ਨੇ ਪੰਜਾਲੀ ਹੇਠ ਆਉਣਾ ਹੀ ਸੀ। ਆਖਰ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪੁੱਤ ਬਸੰਤੇ ਨੇ ਹੱਟੀ 'ਤੇ ਹੀ ਬੈਠਣਾ ਸੀ। ਠਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇ ਕੇ ਟਿਕਾਅ ਲਿਆ ਸੀ।
ਤਕਰੀਬਨ ਚਾਰ ਕੁ ਵਜੇ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਆ ਗਏ। ਗੁਰਨਾਮ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਘਰਾਟਾਂ ਵਾਲਾ ਫ਼ੌਜੀ ਦੁਖਦਾਈ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਕੇ ਕਾਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਇਕ ਚੀਕ ਚਿਹਾੜਾ ਮੱਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਾਕੇ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਗਸ਼ ਪੈਂਦੀ ਸੀ। ਡਾਲੀ ਤੇ ਦੀਪ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਂਭ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਬਿੰਦੇ ਝੱਟੇ ਪਾਣੀ ਪਿਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਡਾਲੀ ਵੀ ਸੂਰਮੇਂ ਵੀਰ ਨੂੰ ਰੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਕਾਕਾ ਵੀਰ ਮਹਾਨ ਸੀ, ਅਮਰ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਅੱਗੇ ਹਥਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੁੱਟੇ ਸਨ। ਮਰਦੇ ਦਮ ਤੱਕ ਅਣਖ਼ ਦੀ ਜਿਉਣੀਂ ਜਿੳਂੁਇਆ ਸੀ।
ਪਾੜੀ ਝੀੜੀ ਲਾਸ਼ ਦਾ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਲੱਕੜਾਂ ਸੁੱਟ ਕੇ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਲਾਂਬੂ ਲਾਇਆ, ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਦੀ ਕੁਰਲਾਹਟ ਹੋਰ ਉਚੀ ਉਠੀ ਸੀ।
ਕਾਕੇ ਦੀ ਬਿਰਧ ਮਾਂ ਰੋਂਦੀ ਧਾਹ ਨਹੀਂ ਧਰਦੀ ਸੀ।
ਬਾਪੂ ਦੀ ਕੰਗਰੋੜ ਟੁੱਟ ਗਈ ਸੀ।
-"ਬਾਹਲਾ ਰੋ ਨਾ ਜਸਮੇਲ ਕੁਰੇ..! ਦਿਲ ਰੱਖ..! ਦੀਪ ਆਪਣੀ ਦਾ ਪੈਰ ਭਾਰਾ ਐ..! ਤੇਰੇ ਰੋਣ ਨਾਲ ਹੌਕਾ ਨਾ ਖਿੱਚਜੇ..।" ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਮਾਂ ਦਾ ਰੋਣ ਠੱਲ੍ਹ ਗਿਆ।
ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਹਸਰਤ ਨਾਲ ਦੀਪ ਵੱਲ ਤੱਕਿਆ। ਮਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੇਰਾ ਕਾਕਾ ਮਰਿਆ ਨਹੀਂ, ਸਹੀ ਸਲਾਮਤ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੁੱਢੇ ਹੱਡਾਂ ਨਾਲ ਦੀਪ ਨੂੰ ਘੁੱਟਿਆ। ਦੀਪ ਨੂੰ ਸੱਸ ਦੇ ਚੁੱਭਦੇ ਹੱਡ ਵੀ ਪਿਆਰੇ ਪਿਆਰੇ ਲੱਗੇ। ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਸ ਦੇਵੀ ਵਰਗੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕਾਕੇ ਸੂਰਮੇਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ। ਦੀਪ ਸੱਸ ਦੇ ਪੈਰ ਘੁੱਟਣ ਲੱਗ ਪਈ।
-"ਨਾ ਧੀਏ ਐਨਾ ਭਾਰ ਨਾ ਚੜ੍ਹਾ।" ਸੱਸ ਨੇ ਪੈਰ ਖਿੱਚ ਲਏ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕੁਲ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਹਰੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਦੀਪ ਦਾ ਮੂੰਹ ਚੁੰਮਿਆਂ।
ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਫੁੱਲ ਚੁਗੇ ਗਏ।
ਸ੍ਰੀ ਆਖੰਡ ਪਾਠ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਡਾਲੀ ਅਤੇ ਗਗਨਦੀਪ ਮਨੋਂ-ਤਨੋਂ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਜੁਟੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਕਾਕੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਪੋਟਲੀ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਦਰਵਾਜੇ ਦੇ ਬਾਹਰ ਪਿੱਪਲ 'ਤੇ ਟੰਗੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੀਪ ਨੇ ਫੁੱਫੜ ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ। ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਝੱਟ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਗਿਆ।
-"ਕੀ ਗੱਲ ਐ ਦੀਪਿਆ...?" ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਸੀ।
-"ਫੁੱਫੜ ਜੀ...! ਇਹਨਾਂ ਨਾਲ ਜਿਹੜੇ ਦੋ ਮੁੰਡੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਅਤੇ ਦਿਲਜੀਤ ਸੀ-ਉਹ ਨਹੀਂ ਕਿਤੇ ਦਿਸੇ-ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਕਿਤੇ ਦਿਸੀਐਂ-ਉਹ ਕਿੱਧਰ ਗਏ?" ਦੀਪ ਨੇ ਇਕ ਗੁੱਝਾ ਭੇਦ ਭਰਿਆ ਰਹੱਸ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ।
-".........!" ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਲਝ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਆਈ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
-"ਦਾਲ 'ਚ ਕੁਛ ਕਾਲਾ ਜਰੂਰ ਐ-ਉਹ ਐਨੇ ਚਿਰ ਤੋਂ ਐਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ-ਜੱਥੇਬੰਦੀ, ਰੈਂਸੀ ਤੇ ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੋਰਾਂ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ-ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਐਥੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਭੇਦ ਪੁਲਸ ਕੋਲੇ ਕਿਸ ਨੇ ਖੋਲ੍ਹਿਆ?"
-"ਕਿਤੇ ਉਹ ਸਾਲੇ ਪੁਲਸ ਦੇ ਬੰਦੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ?" ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਰਨਾ ਲਾਹ ਕੇ ਸਿਰ ਦੀਆਂ ਜਟੂਰੀਆਂ ਖੁਰਕੀਆਂ।
-"ਮੈਨੂੰ ਪੂਰੀ ਸ਼ੱਕ ਐ ਬਈ ਜਦੋਂ ਫ਼ੋਰਸ ਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾਇਆ-ਉਹ ਦਾਅ ਮਾਰ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਏ ਹੋਣਗੇ ਤੇ ਪੁਲਸ ਨੇ ਫੜ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜਗਾਹ 'ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣਗੇ।"
-"ਬਿਲਕੁਲ ਹੋ ਸਕਦੈ।"
-"ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਬਾਕੀ ਦੇ ਖ਼ਾੜਕੂ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐ।"
-"ਤੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਟਿਕਾਣੇਂ ਦਾ ਪਤੈ?"
ਕੁੜੀ ਉਲਝ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਟਿਕਾਣੇਂ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਰਾਤ ਨੂੰ ਗੁਰਪਾਲ ਹੋਰਾਂ ਦੇ ਟਿਕਾਣੇਂ 'ਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਕਿਹੜਾ ਪਿੰਡ ਸੀ? ਕਿਹੜੀ ਥਾਂ ਸੀ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਉਕਾ ਹੀ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਦੀ ਉਸ ਨੇ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਹੀ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਕੇ ਦੀ ਹੋਣੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ?
-"ਸ਼ਾਇਦ ਰੈਂਸੀ ਇਕ ਅੱਧੇ ਦਿਨ ਤੱਕ ਗੇੜਾ ਮਾਰੇ-ਉਹਨੂੰ ਸਾਰੀ ਖ਼ਬਰ ਦੇ ਕੇ ਤੋਰ ਦਿਆਂਗੇ।"
ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋ ਗਿਆ।
-"ਦੀਪ..! ਕਹਿੰਦੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸੰਗ ਜਿਹੀ ਆਉਂਦੀ ਐ-ਪਰ ਇੱਕ ਗੱਲ ਆਖਾਂ..?" ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁੜ ਪਰਨਾ ਸਿਰ 'ਤੇ ਰੱਖ ਲਿਆ।
-"ਕਹੋ ਫੁੱਫੜ ਜੀ..?"
-"ਮੈਂ ਤਾਂ ਪਰਸੋਂ ਭੋਗ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਲੈਣੈਂ।"
-"ਇਹਦੇ ਵਿਚ ਸੰਗਣ ਆਲੀ ਕਿਹੜੀ ਗੱਲ ਐ?" ਕੁੜੀ ਹੈਰਾਨ ਸੀ।
-"ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੜ ਲੱਗਣਾ-ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸਫ਼ਲ ਕਰਨਾ ਹੈ-ਸੰਗਣ ਦੀ ਇਹਦੇ 'ਚ ਕਾਹਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਐ?" ਡਾਲੀ ਬੋਲੀ।
-"ਲੋਕ ਕੀ ਆਖਣਗੇ..? ਬਈ ਕੱਲ੍ਹ ਦਾ ਸ਼ਰਾਬੀ ਕਵਾਬੀ ਅੱਜ ਖਾਲਸਾ ਬਣ ਤੁਰਿਆ? ਉਹ ਤਾਂ ਸਗੋਂ ਇਉਂ ਆਖਣਗੇ ਬਈ ਨੌਂ ਸੌ ਚੂਹਾ ਖਾ ਕੇ ਬਿੱਲੀ ਹੱਜ ਨੂੰ ਚੱਲੀ।"
-"ਸਵੇਰ ਦਾ ਭੁੱਲਿਆ ਅਗਰ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਘਰ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਭੁੱਲਿਆ ਨਹੀਂ ਆਖਦੇ! ਬਾਕੀ ਰਹੀ ਨੌਂ ਸੌ ਚੂਹਾ ਖਾ ਕੇ ਬਿੱਲੀ ਹੱਜ ਨੂੰ ਚੱਲੀ ਦੀ ਗੱਲ-ਜੇ ਰੱਬ ਨੇ ਬਿੱਲੀ ਨੂੰ ਸੁਮੱਤ ਬਖਸ਼ੀ ਤਾਂ ਹੀ ਹੱਜ ਨੂੰ ਚੱਲੀ-ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਐ? ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਕੁਛ ਨਾ ਕੁਛ ਆਖੀ ਜਾਣੈਂ! ਨਿੰਦਿਆ ਚੁਗਲੀ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਆਹਰ ਐ-ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾ ਐ-ਟਾਈਮ ਪਾਸ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਢੰਗ ਐ-ਤੁਹਾਡਾ ਉਹ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਵਿਗਾੜ ਸਕਦੇ-ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿੰਦਿਆ ਕਰੀ ਜਾਣ ਦਿਓ-ਤੁਸੀਂ ਆਪਣਾ ਅੱਗਾ ਸੁਆਰੋ! ਨਿੰਦਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਆਪਦਾ ਕੀਤਾ ਪਾਉਣਗੇ-ਗੁਰਬਾਣੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੀ ਐ: ਅਸੰਖ ਨਿੰਦਕ ਸਿਰਿ ਕਰਹਿ ਭਾਰੁ।।"
-"ਇਹ ਵੀ ਠੀਕ ਐ।" ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ।
-"ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵੀ ਛਕ ਲੈਣੈਂ।" ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਨੇ ਪਿੱਛਿਓਂ ਕਿਹਾ।
-"ਮੈਂ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਫੁੱਫੜ ਦੀ ਦਾਰੂ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਛਕਿਆ-ਨਹੀਂ ਦਿਲ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਦਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਗੁਰੂ ਵਾਲੇ ਬਣਨ ਨੂੰ।"
-"ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰੋਗੇ ਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਮੈਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਟਾਂਗੀ।" ਡਾਲੀ ਨੇ ਕਿਹਾ।
-"ਤੂੰ ਦੀਪ...?"
-"ਮੈਂ ਕਿਉਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹੂੰ?"
-"ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ....!" ਡਾਲੀ ਨੇ ਜੈਕਾਰਾ ਛੱਡਿਆ।
-"ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ....!!" ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਉਤਰ ਮੋੜਿਆ।
ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਅਚੰਭੇ ਜਿਹੇ ਨਾਲ ਇਧਰ ਝਾਕੇ। ਬਈ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ? ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪਈ ਸੀ।
ਕੰਡਕਟਰਾਂ ਵਾਲਾ ਝੋਲਾ ਲਈ ਰਾਤ ਨੂੰ ਰੈਂਸੀ ਆ ਗਿਆ। ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਤੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਕੁਛ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋ ਦਿਨ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾ ਟਾਲੇ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਰੁੱਝਿਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆ ਨਾ ਸਕਿਆ।
ਆਉਣਸਾਰ ਰੈਂਸੀ ਦੀਪ ਦੇ ਗਲ ਲੱਗ ਰੋ ਪਿਆ।
-"ਰੈਂਸੀ..! ਤੂੰ ਰੋਨੈਂ...? ਐਡਾ ਵੱਡਾ ਗੁਰੀਲਾ ਹੋ ਕੇ..?"
-"ਮੈਂ ਸ਼ਹੀਦ ਕਾਕੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ-ਕਾਕੇ ਬਾਈ ਨੂੰ ਰੋਨੈਂ ਭਾਬੀ...!" ਉਸ ਦੇ ਨੇਤਰ ਭਰ ਆਏ।
-"ਹਰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਕੁਛ ਲੱਗਦਾ ਹੁੰਦੈ ਰੈਂਸੀ! ਕਿਸੇ ਦਾ ਭਰਾ-ਕਿਸੇ ਦਾ ਪੁੱਤ-ਕਿਸੇ ਦਾ ਭਤੀਜਾ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ....!" ਕੁੜੀ ਆਪਣੇ 'ਤੇ ਆ ਕੇ ਗੱਲ ਬੋਚ ਗਈ।
-"ਭਾਬੀ..! ਹੁਣ ਮੈਂ ਕੌਡੀਆਂ ਵਾਲੇ ਬੁੱਚੜ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਖਸ਼ਣਾ!" ਉਸ ਦਾ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹਮੇਸ਼ਾ ਦਾਅ ਖੁੰਝਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
-"ਫ਼ਾਇਦਾ ਕੀ ਹੋਊ..? ਇੱਕ ਕੌਡੀਆਂ ਆਲਾ ਮਰੂ-ਕੋਈ ਹੋਰ ਆ ਜਾਊ।" ਡਾਲੀ ਬੋਲੀ।
-"ਆਉਣ ਜਾਂ ਨਾ ਆਉਣ ਨਾਲ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਪਵੇ ਜਾਂ ਨਾ ਪਵੇ-ਕੌਡੀਆਂ ਆਲੇ ਦੇ ਹੱਥ ਸਿਰਲੱਥ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਖੂਨ ਨਾਲ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਐ-ਮੈਂ ਤਾਂ ਬੱਸ ਇਹ ਹੀ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਪੂਰਾ ਕਰਨੈਂ-ਹੋਰ ਮੇਰੀ ਜਿ਼ੰਦਗੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਰਹਿ ਹੀ ਨਹੀਂ ਗਿਆ।"
-"ਚੱਲ ਤੂੰ ਰੋਟੀ ਖਾ-ਚਾਹ ਪੀ ਤੇ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕ।"
ਗਗਨਦੀਪ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹੋਂ ਫੜ ਕੇ ਅੰਦਰ ਲੈ ਗਈ। ਉਹ ਸਾਊ ਬੱਚੇ ਵਾਂਗ ਨਾਲ ਤੁਰ ਪਿਆ ਸੀ।
ਰੈਂਸੀ ਨੇ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲਈ ਸੀ।
ਚਾਹ ਪੀ ਲਈ ਸੀ।
ਜਦ ਉਹ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਮੁੜਿਆ ਤਾਂ ਦੀਪ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਦਰਜੀਤ ਹੋਰਾਂ 'ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਦੱਸੀ।
ਰੈਂਸੀ ਪੈਰ ਤੋਂ ਹੀ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਛਾਲ਼ੀਂ ਹੋ ਗਿਆ।
ਡਾਲੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਦੀਪ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਮੋਢਾ ਫੜ ਕੇ ਰੋਕ ਲਿਆ।
-"ਉਹਨੂੰ ਜਾਣ ਦੇ ਡਾਲੀ-ਇਹਦਾ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐ-ਬਾਕੀ ਖ਼ਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਕਰਨੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ-ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਇਹਨਾਂ ਵਾਂਗ ਈ ਧੋਖੇ ਦਾ ਸਿ਼ਕਾਰ ਹੋ ਸਕਦੇ ਐ-ਜੇ ਮੈਂ ਇਹ ਗੱਲ ਉਹਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸ ਦਿੰਦੀ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਰੋਟੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖਾਣੀਂ ਸੀ-ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਰੋਟੀ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੱਸੀ ਐ-ਅੱਜ ਉਸ ਨੇ ਰੱਜ ਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾ ਲਈ-ਹੁਣ ਪੂਰੇ ਦੋ ਦਿਨ ਨਹੀਂ ਡੋਲਦਾ।"
-"ਕਲਗੀਧਰ ਪਿਤਾ ਨੇ ਵੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਪਿਉਂਦ ਚਾਹੜੀ ਹੈ-ਭੁੱਖੇ ਤਿਹਾਏ ਰਹਿ ਕੇ ਵੀ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਕਲਾਂਵਾਂ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਐ।" ਡਾਲੀ ਨੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਿਚ ਸਿਰ 'ਤੇ ਚੁੰਨੀ ਲੈ ਕੇ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਦੀ ਫ਼ੋਟੋ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਝੁਕਾਇਆ।
-"ਡਾਲੀ..! ਆਪਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ-ਅਜੋਕਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਜੇ ਪੁਰਾਤਨ ਜੱਦੋਜਹਿਦਾਂ ਦਾ ਦੁਹਰਾਓ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਐ?"
-"ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਸਿੱਧਾ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਦੀ ਮੰਜਿ਼ਲ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਦੀਪ!"
-"ਇਹ ਤੇਰਾ ਵਹਿਮ ਹੈ ਡਾਲੀ! ਪੂਰੇ ਇਤਿਹਾਸ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖ ਲੈ- ਠੀਕ ਹੈ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਐਂ-ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ-ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸਿਰਤਾਜ਼-ਬਾਣੀ ਦੇ ਬੋਹਿਥ-ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਰਚੀਏਤਾ ਨੇ ਤੱਤੀ ਤਵੀ 'ਤੇ ਬੈਠਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ: ਤੇਰਾ ਕੀਆ ਮੀਠਾ ਲਾਗੈ।। ਹਰ ਨਾਮੁ ਪਦਾਰਥ ਨਾਨਕ ਮਾਂਗੈ।। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਲਾਸਾਨੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਛੇਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਪਹਿਨ, ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਹੋ ਕੇ ਬਦਲਾ ਲਿਆ-ਨੌਂਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਦਸਵੇਂ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੁਗਲਾਂ ਨੂੰ ਪੁਦੀੜਾਂ ਪੁਆਈਆਂ-ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਬਾਬਾ ਜੋਰਾਵਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਤਹਿ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਬਦਲਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸੂਰਮੇਂ ਜਰਨੈਲ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੀ ਇੱਟ ਨਾਲ ਇੱਟ ਖੜਕਾ ਕੇ ਲਿਆ-ਹਰ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਦਿੱਤੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਅਦ ਕਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਉਠਣਾ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਯਮ ਹੈ।"
ਡਾਲੀ, ਦੀਪ ਦੇ ਗਿਆਨ-ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਦੰਗ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿਚ ਦੀਪ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਘੱਟ ਅਤੇ ਸਾਗ-ਘੋਟੂ ਵੱਧ ਸੀ। ਡਾਲੀ ਅਵਾਕ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ।
-"ਆ ਆਪਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਰਵਣ ਕਰੀਏ।"
ਉਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਤਾਬਿਆ ਵਿਚ ਜਾ ਬੈਠੀਆਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਣ ਘੁਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰੱਬੀ ਨੂਰ ਚਿਹਰੇ ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਝਰ ਰਹੀ ਸੀ:
-ਬਾਣੀ ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਹੈ ਬਾਣੀ ਵਿਚਿ ਬਾਣੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਸਾਰੇ।।
ਗੁਰੁ ਬਾਣੀ ਕਹੈ ਸੇਵਕੁ ਜਨ ਮਾਨੈ ਪਰਤਖਿ ਗੁਰੂ ਨਿਸਤਾਰੇ।।
ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਕੀਲੀਆਂ ਮੰਤਰ-ਮੁਗਧ ਹੋਈਆਂ ਬੈਠੀਆਂ ਸਨ। ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆ ਹਲੂਣਿਆਂ।
-"ਰੌਲ ਦਾ ਟੈਮ ਹੋਣ ਆਲੈ-ਚਾਹ ਧਰੋ!"
ਦੋਨੋਂ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਈਆਂ।
ਨਿਰ-ਵਿਘਨ ਸੇਵਾ ਚਲਦੀ ਰਹੀ।
ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਸ੍ਰੀ ਆਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭੋਗ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਕੱਠ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਗਏ ਖ਼ਾੜਕੂ ਦੇ ਭੋਗ 'ਤੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਦਿਲ-ਜਿ਼ਗਰੇ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਹੀ ਆਉਣਾ ਸੀ!
ਬਚਨ ਅਨੁਸਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਸੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਸਨ। ਕਕਾਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਨਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਂ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਕੇ ਖੰਡੇ-ਬਾਟੇ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਵਾਲੇ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਉਹ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਕਲਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਸਨ। ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਰਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਕਰਵਾਇਆ।
-"ਭਾਈ ਬੜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਅੱਜ ਗੁਰੂ ਵਾਲੇ ਬਣੇਂ ਹੋ-ਅੱਜ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡੇ ਮਾਤਾ, ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦਸਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹਨ-ਨੇਕ ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ-ਵੰਡ ਕੇ ਛਕਣਾ ਅਤੇ ਦਸਵੰਧ ਕੱਢਣਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਐਂ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਉਠ ਕੇ ਭਾਈ ਨਿੱਤਨੇਮ ਕਰਨੈਂ-ਨਿੱਤਨੇਮ ਕਰਦਿਆਂ ਦਸਾਂ ਗੁਰੂਆਂ ਨੂੰ ਹਾਜਰ ਨਾਜਰ ਸਮਝਣੈਂ-ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਝੁਕਾਉਣਾ ਅਤੇ ਆਂਡਾ, ਮੀਟ, ਸ਼ਰਾਬ, ਪਰ-ਮਰਦ, ਪਰ-ਨਾਰੀ, ਅਤੇ ਤੰਬਾਕੂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲਾਉਣਾ-ਅੱਜ ਤੋਂ ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਾ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹੈ-ਮੜ੍ਹੀ ਮਸਾਣੀਂ ਨਹੀਂ ਪੂਜਣੀ-ਜੰਡ 'ਤੇ ਸੰਧੂਰ ਨਹੀਂ ਭੁੱਕਣਾ-ਮੂਰਤੀ ਪੂਜਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ-ਨੂੰਹ ਧੀ ਮਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਰੋਟੀ ਬੇਟੀ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣੀ-ਵਰਤ ਨਹੀਂ ਰੱਖਣੇਂ-ਕੋਈ ਹੋਰ ਪਾਖੰਡ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ-ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਪਵਿੱਤਰ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ: ਛੋਡਹਿ ਅੰਨੁ ਕਰਹਿ ਪਾਖੰਡ।। ਨਾ ਸੁਹਾਗਨਿ ਨਾ ਓਹਿ ਰੰਡ।। ਇਸ ਲਈ ਭਾਈ! ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਮਾਨਿਓਂ ਪ੍ਰਗਟ ਗੁਰਾਂ ਕੀ ਦੇਹਿ।। ਜੋ ਪ੍ਰਭ ਕੋ ਮਿਲਬੋ ਚਹੈ ਖੋਜ ਸ਼ਬਦ ਮਹਿ ਲੇ।। ਪੰਜ ਕਕਾਰਾਂ ਦਾ ਪੂਰਨ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਨੈਂ-ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ-ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਪੰਜ ਕਕਾਰਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਥਮ ਸਥਾਨ ਹੈ ਭਾਈ! ਗੁਰਮਤਿ ਰਹਿਣੀ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨੈਂ-ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਕੀਤੈ: ਰਹਿਣੀ ਰਹੈ ਸੋਈ ਸਿੱਖ ਮੇਰਾ।। ਉਹ ਸਾਹਿਬ ਮੈਂ ਉਸ ਕਾ ਚੇਰਾ।। ਸੋ ਭਾਈ ਤੁਸੀਂ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਹੋ-ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਵਧਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖ਼ਾਲਸਾ।। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਹਿ।।"
ਦੇਗ ਵਰਤ ਗਈ।
ਲੰਗਰ ਛਕਣ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ, ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਕਾਕੇ ਦੀ ਮਾਂ ਜਸਮੇਲ ਕੌਰ, ਬਾਪੂ ਅਮਰ ਸਿੰਘ, ਡਾਲੀ ਅਤੇ ਗਗਨਦੀਪ ਕਾਕੇ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤਾਰਨ ਲਈ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ। ਘਰਾਟਾਂ ਵਾਲੇ ਪੁਲ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲੁਧਿਆਣੇਂ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ਫੜ ਲਈ। ਲੁਧਿਆਣੇਂ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰੋਪੜ ਰਾਹੀਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਪੁੱਜਣਾ ਸੀ।
ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫੁੱਲ ਤਾਰ ਦਿੱਤੇ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪਤਾਲਪੁਰੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਪਹੁੰਚ, ਦੇਗ ਲੈ ਅਰਦਾਸ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਜ ਦੀ ਰਾਤ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਹੀ ਰਹਿਣਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਕੇ ਲੰਗਰ 'ਚੋਂ ਲੰਗਰ ਛਕ ਉਹਨਾਂ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਘਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲੁਆਈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਨਿਵਾਸ ਆ ਗਏ। ਵਰਾਂਡੇ ਵਿਚ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਦੁਨੀਆਂ ਕੰਬਲ ਲੈ ਕੇ ਪਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇੱਕ ਖੂੰਜੇ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਕੰਬਲ ਵਿਛਾਅ ਲਏ ਅਤੇ ਪੈ ਗਏ। ਬਾਹਰੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ।
ਕਾਕੇ ਦਾ ਬਾਪ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਲੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫੁੱਲ ਤਾਰਨ ਆਈ ਦੁਨੀਆਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਕੋਈ ਭਰਾ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤਾਰਨ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਕੋਈ ਬਾਪੂ ਦੇ ਫੁੱਲ। ਕੋਈ ਮਾਂ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤਾਰਨ ਆਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਕੋਈ ਮਾਂ ਪੁੱਤ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤਾਰਨ ਆਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਜ਼ੀਬ ਹੀ ਚੁਰਾਸੀ ਦਾ ਗੇੜ ਸੀ। ਲੈਣ ਦੇਣ ਦੇ ਸਬੰਧ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਦਾ ਭਾਣਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਦੇ ਚੋਜ ਸਨ। ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਪਹੀਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਨਿਰੰਤਰ ਗਿੜਦੇ ਜਾਣਾ ਸੀ।
ਮਾਨੁੱਖ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਇੱਕ ਕੱਠਪੁਤਲੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਕੱਠਪੁਤਲੀ ਦੀ ਡੋਰ ਸਿਰਫ਼ ਗੁਰੂ ਦੇ ਹੱਥ ਹੈ। ਜੋ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਭਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹਰ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ। ਜੋ ਆਇਆ ਸੋ ਚਲਸੀ ਸਭੁ ਕੋ ਆਈ ਵਾਰੀਐ।। ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਣਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਕਾਹਦਾ ਮਾਣ? ਮਹਿਲ ਮਾੜੀਆਂ ਦੇ ਕਾਹਦੇ ਦਾਅਵੇ? ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ: ਧਨ ਭੂਮਿ ਕਾ ਜੋ ਕਰੇ ਗੁਮਾਨੁ ਸੋ ਮੂਰਖੁ ਅੰਧਾ ਅਗਿਆਨੁ।। ਜਾਂਦੀ ਵਾਰੀ ਇਕ ਕੱਫ਼ਣ ਨਸੀਬ ਹੋਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ!
-"ਕੀਹਦੇ ਫੁੱਲ ਤਾਰਨ ਆਇਐਂ ਗੁਰਮੁਖਾ..?" ਇਕ ਬਿਰਧ ਬਾਬੇ ਨੇ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਿਲੋਂ ਦੁਖੀ, ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਪਏ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ। ਬਾਬੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੰਦਰ ਧਸ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਬੋਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਫੁਰਤੀ ਜਾਪਦੀ ਸੀ।
-"ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਦੇ..! 'ਕੱਲਾ 'ਕੱਲਾ ਈ ਸੀ...।" ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਸਾਗਰ ਥਰਕਿਆ। ਗਲ਼ ਬੋਝਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਬੋਲ ਘਗਿਆ ਗਿਆ।
-"ਬੜੀ ਮਾੜੀ ਹੋਈ!" ਬਿਰਧ ਨੇ ਆਖਿਆ।
-"ਕੀ ਕਰੀਏ, ਬਾਬਾ? ਬਥੇਰ੍ਹਾ ਚੰਦਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਲਕੋ ਲਕੋ ਕੇ ਪਾਲਿਆ-ਪਰ ਹੋਣੀਂ ਨੇ ਪੱਟੀ ਨਹੀਂ ਬੱਝਣ ਦਿੱਤੀ-ਸੌ ਜੰਗਲ ਪਾੜ ਕੇ ਆ ਵੱਜੀ....!"
-"ਹੌਸਲਾ ਰੱਖ ਭੈੜ੍ਹਿਆ! ਕਿਉਂ ਦਿਲ ਹੌਲਾ ਕੀਤੈ? ਮਰਦ ਨਹੀਂ ਰੋਂਦੇ ਹੁੰਦੇ! ਮੇਰੇ ਵੱਲੀਂ ਦੇਖ ਲੈ-ਮੈਂ ਪੰਜਵੇਂ ਤੇ ਆਖਰੀ ਪੁੱਤ ਦੇ ਫੁੱਲ ਤਾਰਨ ਆਇਐਂ-ਘਰ ਵਾਲੀ ਵੀ ਮਰਨ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਜਿਹਾ ਈ ਭਾਲਦੀ ਐ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਫਿਰ ਮੁੜਨਾ ਪਊ-ਜਿੱਥੇ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਜੋਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲਣਾ-ਉਥੇ ਰੋਣ ਚੀਕਣ ਦਾ ਕੀ ਫਾਇਦਾ? ਜਿਸ ਕੀ ਵਸਤੁ ਤਿਸੁ ਆਗੇ ਰਾਖੈ।। ਨਾਨਕੁ ਤਿਨੁ ਕੈ ਮਾਨੇ ਮਾਥੈ।। ਜੀਹਦੀ ਚੀਜ ਐ-ਉਹ ਲੈ ਜਾਂਦੈ-ਅਸੀਂ ਆਬਦਾ ਕਬਜਾ ਜਮਾ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਨੇ ਐਂ।"
ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਤੱਕਿਆ।
ਬਾਬੇ ਦੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਪੰਜ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੇ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਕੋਈ ਦਾਗ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿਚ ਰਾਜ਼ੀ ਸੀ।
-"ਗੁਰਮੁਖਾ...! ਦਸਵੇਂ ਪਿਤਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰੇ ਲਾਲ ਵਾਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਕਰਜ ਉਤਾਰ ਕੇ ਸੁਰਖ਼ਰੂ ਹੋਇਆ ਕਿਹਾ ਸੀ-ਜਦ ਮਾਤਾ ਸੁੰਦਰੀ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਚਾਰੇ ਲਾਲ ਮੰਗੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬੜੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਸਿੰਘਾਂ ਵੱਲ ਹੱਥ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਸੀ: ਇਨ ਪੁਤਰਨ ਕੇ ਸੀਸ ਪਰ, ਵਾਰ ਦੀਏ ਸੁਤ ਚਾਰ।। ਚਾਰ ਮੂਏ ਤੋ ਕਿਆ ਭਇਆ, ਜੀਵਤਿ ਕਈ ਹਜਾਰ।। ਤੂੰ ਗੁਰੂ ਦਾ ਹਿਰਦਾ ਦੇਖ ਲੈ ਕਿੱਡਾ ਸੀ? ਜਦੋਂ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੀਵਾਰ ਸਰਸਾ ਨਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ਵਿਛੜ ਗਿਆ-ਨਾਲ ਦੇ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ-ਮਾਤਾ ਗੁਜਰੀ ਸਮੇਤ ਚਾਰੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ-ਇਕੱਲੇ, ਮਾਛੀਵਾੜੇ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਇੱਟ ਦਾ ਸਿਰਹਾਣਾ ਲਾ ਕੇ ਪਏ ਤਾਂ ਕੁਝ ਪਲ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਆਏ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦਾ ਹਾਲ ਸੁਣਾਇਆ-ਪਰ ਗਿ਼ਲਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ-ਸਿ਼ਕਵਾ ਨਹੀਂ ਦਿਖਾਇਆ-ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਉਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੜ੍ਹਦੀਆਂ ਕਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਵਿਚਰੇ।"
-"ਧੰਨ ਐਂ..! ਧੰਨ ਐਂ ਦਸਵੇਂ ਪਿਤਾ ਤੇਰੀ ਕਮਾਈ-ਧੰਨ ਐਂ ਤੂੰ ਮਾਲਕਾ..!" ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਪਾਣੀ ਮਿਲੀ ਸੁੱਕੀ ਵੇਲ ਵਾਂਗ ਹੌਂਸਲੇ ਨਾਲ ਉਠ ਬੈਠਾ। ਉਸ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬੁੱਧੂ ਜੱਟ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕੋਈ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਜਾਪਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਡੇ 'ਚ ਹੋਇਆ ਦੇਖ ਕੇ ਬਾਬਾ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ:
-"ਜੇ ਇਕ ਰੋਟੀ ਦੀ ਥਾਂ ਅੱਧੀ ਰੋਟੀ ਵੀ ਮਿਲੇ ਗੁਰਮੁਖਾ! ਫਿਰ ਵੀ: ਤੂੰ ਦਾਤਾ ਦਾਤਾਰੁ ਤੇਰਾ ਦਿੱਤਾ ਖਾਵਣਾ, ਕਹਿ ਕੇ ਛਕ ਲਈਏ-ਉਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਣੇਂ ਰਹੀਏ-ਏਕੋ ਸਿਮਰੋ ਨਾਨਕਾ ਜੋ ਜਲ ਥਲ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ।। ਦੂਜਾ ਕਾਹੇ ਸਿਮਰੀਐ ਜੰਮਹਿ ਤੇ ਮਰ ਜਾਇ।। ਹਰ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਵਿਚ ਉਹਨੂੰ ਧਿਆ ਕੇ ਦੇਖ-ਫੇਰ ਦੇਖ ਤੇਰੀ ਕਾਇਆ ਕਿਵੇਂ ਪਲਟਦੀ ਐ-ਤੇਰਾ ਤਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੀ ਛਕਿਆ ਲੱਗਦੈ?"
-"ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬਾਬਾ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਛਕ ਲਿਆ ਸੀ।" ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਫਿਰ ਲੇਟ ਗਿਆ।
-"ਫੇਰ ਕੀਹਦਾ ਆਸਰਾ ਭਾਲਦੈਂ? ਬਾਣੀ ਆਸਰੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨੀਂ ਜੁੜਿਆ ਰਿਹਾ ਕਰ! ਜਿਥੈ ਹਰਿ ਅਰਾਧੀਐ ਤਿਥੈ ਹਰਿ ਮਿਤੁ ਸਹਾਈ।। ਮਨ ਨੂੰ ਇਕਾਗਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐ-ਜੇ ਇਹ ਹੀ ਡੋਲਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਸਾਰੀ ਘਾਲ ਬੇਅਰਥ ਹੈ-ਮਨ ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਜੇ ਥੀਐ ਸਭ ਦੇਸ ਪਰਾਇਆ।।" ਬਾਬਾ ਬੋਲੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਰ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘੁਰਾੜ੍ਹੇ ਵੱਜਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਬਾਬੇ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਗੁਣੀ ਗਿਆਨੀ ਬਚਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਦਾ ਬੋਝ ਖੁਰਚ ਸੁੱਟਿਆ ਸੀ।
ਬਾਬੇ ਨੇ ਕੀਰਤਨ ਸੋਹਿਲੇ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰਕੇ ਪੈ ਗਿਆ।
ਜਦ ਸਵੇਰੇ ਸਾਰੇ ਉਠੇ ਤਾਂ ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰੋ-ਤਾਜ਼ਾ ਸੀ। ਪਰ ਮਾਤਾ ਜਸਮੇਲ ਕੌਰ ਕੁਝ ਉਦਾਸ ਸੀ।
-"ਤੂੰ ਸ਼ੁਕਰ ਕਰ ਜਸਮੇਲ ਕੁਰੇ! ਤੇਰਾ ਸ਼ੇਰ ਪੰਥ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲੱਗਿਐ....!" ਅਮਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ।
ਉਹਨਾਂ ਚਾਹ ਪੀਤੀ।
ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਸਰਵਣ ਕੀਤਾ, ਵਿਆਖਿਆ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਵਾਪਿਸੀ ਲਈ ਤੁਰ ਪਏ। ਬੇਬੇ ਮੁੜ ਮੁੜ ਪਿੱਛੇ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਇਕੱਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਬੇਬੇ ਦਾ ਕਾਕਾ ਤਾਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਬੇਬੇ ਡਿੱਗਦਾ ਕਾਲਜਾ ਘੁੱਟੀ ਸਾਰਿਆਂ ਸਮੇਤ ਰੋਪੜ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ਆ ਬੈਠੀ।
ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਹਫ਼ਤੇ....
No comments:
Post a Comment